Via de koopman de dominee
Het opgeheven vingertje van Nederland op het gebied van de mensenrechten heeft plaatsgemaakt voor pragmatisme. Dat zei minister Stef Blok van Buitenlandse Zaken in een lezing in het Academiegebouw op 10 december 2019, de dag van de Rechten van de Mens.
Blok beleed in zijn lezing het geloof in de kracht van de Nederlandse koopmansgeest. ‘We kaarten altijd en overal waar nodig de mensenrechten aan. Landen waar we komen, willen meestal iets van ons. Onze kennis, of investeringen. Langs die weg kun je dan de mensrechten ter sprake brengen’, zei hij.
Poetin
Maar of het verschil maakt? Blok zei ook dat bijvoorbeeld de Russische president Poetin zich de les niet meer laat lezen. Hij citeerde Renée Jones-Bos, tot dit jaar Nederlands ambassadeur in Rusland: ‘Het beste wat jullie kunnen doen voor ons, is zorgen dat jullie eigen land en de EU goed blijven functioneren. Dan ben je namelijk een baken van rechtsstaat en stabiliteit, en geef je autoritaire regimes geen kans om terechte kritiek terug te kaatsen.’ Nederland kreeg juist van Poetin al een paar keer een 'jij-bak', na een kritische noot.
Blok noemde in zijn lezing diverse initiatieven ter bevordering van de mensenrechten waar Nederland zich voor inzet of zelfs initiatiefnemer van is. Landelijk is er het Shelter City-programma: mensenrechtenactivisten van overal ter wereld die voortdurend worden bedreigd, kunnen drie maanden in Nederland wonen om bij te komen. Ze krijgen training in fysieke en cyberbeveiliging. Twaalf Nederlandse steden doen nu mee; aan ruim honderd mensenrechtenactivisten is inmiddels een tijdelijke ‘schuilplaats’ geboden.
Persoonlijke sancties
Een ander initiatief is het in beeld brengen, samen met Lichtenstein en Australië, en vele financieel deskundigen, van criminele geldstromen wereldwijd. De bedoeling is helder te krijgen hoe daarin kan worden ingegrepen. Met die kennis wil Blok de boer op. In de EU heeft Nederland met succes gepleit voor een mensenrechten-sanctieregime, gericht op schenders van mensenrechten; hij kwam op 10 december rechtstreeks uit Brussel waar hij zijn collega-ministers had meegekregen. Overtreders kan, als een Europese wet hieromtrent is aangenomen, de toegang tot de EU worden ontzegd (‘Niet meer shoppen in Amsterdam of Parijs’, aldus Blok), evenals de toegang tot financiële middelen in Europa. Gedurende het lidmaatschap van de Veiligheidsraad, heeft Nederland voor iets soortgelijks gezorgd in de Verenigde Naties: het sanctieregime van de VN voor Libië van is uitgebreid zodat het ook geldt voor mensenhandelaren. De bedoeling is om hun banktegoeden te bevriezen en reisverboden in te stellen. Met mensenhandel wordt jaarlijks 136 miljard euro verdiend.
Effectiviteit
Effectiviteit, dat was de mantra die Blok telkens uitsprak: niet meer het beruchte opgeheven vingertje maar pragmatisme. Alleen is de praktijk soms weerbarstig. Zo staan er inmiddels vijf Libische mensenhandelaren op een lijstje voor wie het VN-sanctieregime geldt. Maar ze zijn moeilijk te grijpen, onder meer doordat ze familieleden rekeningen laten openen waarop ze hun geld storten. Blok zei dan ook dat het bij het aanpakken van mensenrechtenschendingen vaak om kleine stappen gaat. En sommige initiatieven lukken (vooralsnog?) in het geheel niet. Zoals de Syrische president Assad voor het Internationaal Strafhof brengen. Ook taaie materie is de gewenste berechting van IS-strijders, bij voorkeur in de regio. Niettemin, zo vertelde Blok, is Nederland de drijvende kracht achter het streven om zoveel mogelijk bewijs te verzamelen voor de wandaden van IS. ‘Ons land steekt daar 5,5 miljoen euro in. Want áls het tot berechting komt, moeten we wat in handen hebben.’
Negatieve trend
Op 10 december 1948 werd de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens aangenomen door de VN. Die werd door vrijwel alle landen ter wereld aanvaard. Toch leeft vandaag nog maar 4,5 procent van de wereldbevolking in een volledige democratie. Ruim 43 procent leeft in gebrekkige democratieën. Ook is het totale bruto nationaal product van de vrije landen aan het afnemen ten opzichte van de niet-vrije landen. ‘De democratiseringsgolf lijkt gestrand te zijn op onvrije kusten’, zei Blok. ‘Niet-liberale democratieën hebben de wind in de rug.’ Het gevolg: vele moorden op mensen om wat ze vinden, of om wat ze zijn, zoals LHBTI’ers en heel veel repressie wereldwijd. Maar opgeven is geen optie, vindt Blok, vandaar al die initiatieven of deelname eraan.
Uiteindelijk liet Blok zich ook als behendig politicus kennen. Student Jan Henric van Vliet, nu nog student in Utrecht, maar dat als opmaat naar de masteropleiding Rechtsfilosofie in Leiden, vroeg hem naar de zwaktes in onze eigen mensenrechten. ‘Je kunt altijd ergens bezwaar tegen aantekenen en naar de rechter gaan’, was Bloks ontwijkende antwoord.
Jarig
Na de lezing bereikte de avond een extra hoogtepunt in de vorm van het aangeheven ‘Lang zal ie leven’. Dat was niet vanwege de 71ste verjaardag van de Verklaring van de Rechten van de Mens maar betrof de minister zelf: hij werd op 10 december 55 jaar.
Tekst: Corine Hendriks
Fotografie: Monique Shaw
Mail de redactie