Dé oplossing voor de Europese vluchtelingenkwestie bestaat niet
Wie bepaalt welke vluchtelingen welkom zijn en welke niet? Wat voor rol hebben humanitaire organisaties in het vluchtelingendebat? Promovenda Teuntje Vosters doet onderzoek naar de invloed van Non Gouvernementele Organisaties (NGO’s) op het Europese migratie- en vluchtelingenbeleid.
‘Tijdens mijn stage bij het Amerikaanse International Rescue Committee haalde ik mensen van het vliegveld op die in een vluchtelingenkamp hadden gezeten. Zij waren één van de “gelukkigen” die door de Amerikaanse overheid waren uitgenodigd om in Amerika een nieuw leven te beginnen. Ik hielp ze met de eerste essentiële dingen die je in zo’n situatie nodig hebt: een huis, een baan, een bankrekening, dat soort zaken’, vertelt Vosters. ‘Door het een-op-een contact met de vluchtelingen ging ik me steeds meer afvragen hoe de hervestiging van vluchtelingen in zijn werk gaat; hoe en door wie wordt bepaald wat er gebeurt en met welke vluchtelingen?’ Ze besloot de rest haar master Cities, Migration and Global Interdependence aan de Universiteit Leiden toe te leggen op migratie- en vluchtelingenkwesties. Uiteindelijk leverde dat haar een plek op als promovenda aan de Universiteit Leiden.
NGO’s hebben de macht om onze ideeën over vluchtelingen te beïnvloeden
Vosters ontdekte dat de invloed van NGO’s zoals OXFAM International en Save the Children een belangrijke rol spelen in het bepalen van het migratie- en vluchtelingenbeleid. Vosters: ‘NGO’s hebben de macht om onze ideeën over vluchtelingen te beïnvloeden, dat doen ze onder andere via de media. Ze kunnen ervoor zorgen dat bepaalde discussies rondom de migratie- en vluchtelingenkwestie onderdeel worden van een publiek of politiek debat. In die zin zijn het initiatiefnemers en agendasetters; zij bepalen mede welke dingen belangrijk zijn en waar wij over spreken.’ Waarom doen ze dat? ‘Omdat ze graag iets willen veranderen’, legt Vosters uit. ‘Als experts op het gebied van vluchtelingen – omdat ze letterlijk met vluchtelingen werken – weten zij tot in detail wat er aan de hand is en welke oplossingen er nodig zijn. Beleidsmakers en politici lezen zich in met die stukken van NGO’s en maken daar vervolgens beleid mee. In die zin is de input van NGO’s dus cruciaal.’
Migratie is van alle tijden
Vosters deed haar voorstel voor haar promotieonderzoek in 2015. Dat jaar was er een piek in het aantal vluchtelingen dat Europa binnenkwam. Het resulteerde in een politieke crisis. Vosters vertelt: ‘Ik vind het belangrijk dat we beseffen dat het huidige vluchtelingendebat niets nieuws is. Na een geschiedenismaster weet je dat de politiek en het publiek al eerder met de vluchtelingenkwestie heeft geworsteld. Het huidige debat is een van de momenten waarin het weer in opspraak komt.’ Vosters vindt dat er een gebrek is aan historische kennis in het hedendaagse publieke debat, terwijl het nuttig is om te weten hoe dit soort kwesties in het verleden hebben plaatsgevonden en zijn aangepakt.
Vosters doet onderzoek naar de invloed van NGO’s door vier sleutelmomenten uit de geschiedenis te bestuderen. Ze hoopt dat ze daarmee NGO’s en beleidsmakers meer inzicht kan geven in de processen waar ze vandaag de dag mee bezig zijn: beleidsbeïnvloeding en beleid maken. Het maken van een historisch verhaal kan illustreren waarom NGO’s soms wel invloed hadden en soms niet, het verklarende aspect dus. ‘Invloed zelf is erg moeilijk te meten, maar je kunt het wel goed uitleggen en ervoor zorgen dat mensen het beter begrijpen. Dat probeer ik met mijn onderzoek te doen’, legt Vosters uit.
Onderzoek doen over de hele wereld
Vosters deed grotendeels onderzoek in de internationale archieven van de NGO’s die ze bestudeert. ‘Ik deed daar onderzoek middels het lezen van correspondentie, rapporten, notulen van allerlei soorten vergaderingen, interne evaluaties, enzovoorts. Mijn onderzoek bracht me naar New York, Geneve en het Verenigd Koninkrijk. Om op zoveel verschillende plekken onderzoek te doen was echt te gek.’
Dé oplossing voor het vluchtelingenkwestie is er niet
Vosters’ onderzoek laat zien hoe complex het vluchtelingenvraagstuk – met name op Europees niveau – is en hoeveel verschillende actoren erbij betrokken zijn. ‘In het hedendaagse debat praten we er op een heel simplistische manier over en zijn we bezig met redelijk “simpele” oplossingen: MEER GRENSBEWAKING! PARTNERSCHAPPEN MET DERDE LANDEN! in de hoop dat mensen maar gewoon in hun eigen land blijven’, merkt Vosters op. ‘Ik denk dat die oplossingen op lange termijn niet houdbaar zijn; ze passen niet bij de complexiteit van het debat die ik zie. Zonder begrip en inzicht in de complexiteit, kom je ook niet tot passende, meer duurzame oplossingen.’
Wat is dan de oplossing?
‘Ha, dat wordt mij heel vaak gevraagd. En juist in díe vraagstelling zit het probleem, want je kunt daar geen eenduidig antwoord op geven. De eerste realisatie moet zijn dat er ontzettend veel facetten aan de vluchtelingenkwestie zijn verbonden. Alleen al het aantal spelers dat een effect wil hebben op het vluchtelingenbeleid is enorm: vluchtelingen zelf zijn heel belangrijk, maar ook de media, verschillende lagen in de politiek met verschillende belangen, internationale organisaties, uitvoerende instanties zoals de COA, bedrijven, religieuze groeperingen, NGO’s etc., etc. Daarom denk ik dat het nuttig zou zijn als we er op een andere manier over leren nadenken. Historisch besef kan daar een klein beginnetje aan maken, om iets meer inzicht te krijgen in de grootheid van zo’n onderwerp. Op die manier vragen we misschien niet meer naar dé ultieme eindoplossing maar denken en handelen we juist in stapjes. Dat zorgt gelijk voor een totaal andere visie op het debat’, betoogt Vosters.
Ze vult aan: ‘Ik kan wel een voorbeeld geven van één succesvolle oplossing in de Europese geschiedenis. Tijdens mijn eerste sleutelmoment zag ik dat ongeveer 1,5 miljoen Russische stateloze vluchtelingen vastzaten in vluchtelingenkampen in Europa. In 1922 creëerde de internationale gemeenschap een paspoort voor deze mensen zodat ze veilig konden reizen naar familie of naar plekken waar werk was. Het paspoort verschafte geen burgerschap maar zorgde voor mobiliteit. Dit was een ingrijpende internationale samenwerking die ervoor zorgde dat het probleem van ‘burdensharing’ - de evenredige verdeling van verantwoordelijkheden tussen EU lidstaten met betrekking tot vluchtelingen – op een eerlijke en menswaardige wijze werd aangepakt.’
Het plezier zit ‘m in mijn nieuwsgierigheid naar antwoorden
We vroegen Vosters waar ze nu staat met haar onderzoek: ‘Ik zit in een hele turbulente fase. Het meeste onderzoek is wel gedaan maar ik moet nu tot echte conclusies gaan komen, alles contextualiseren en in een groter debat plaatsen. Kortom, veel schrijven, en dat gaat best langzaam – ook omdat ik er niet zo goed in ben. Maar de reden waarom ik dit onderzoek ben gestart is dat er een intrinsieke nieuwsgierigheid naar dit onderwerp in mij zit. Nog steeds roept het onderwerp migratie zoveel vragen bij mij op. Het plezier zit ‘m dus niet zozeer in het schrijven van de proefschrift, maar in mijn nieuwsgierigheid naar antwoorden.’
En verder?
‘Ik blijf zeker ook na mijn onderzoek met veel vragen zitten. Ik bevind me nu in het academische onderzoeksveld, maar de werkvelden waar ik veel van kan leren zijn die van de verschillende actoren die met hetzelfde vraagstuk bezig zijn: NGO’s en de overheid dus’, vertelt Vosters. ‘Het lijkt me interessant om dezelfde vragen uit mijn onderzoek vanuit hun perspectief te ontdekken, om een andere bril op te zetten.’
Lieselotte van de Ven
Mail de redactie