‘Erfgoedkeuzes beperken ons denken over samenlevingsvormen’
Het is moeilijk om je een andere samenleving voor te stellen dan een hiërarchische natiestaat. Dat komt deels doordat we alternatieve voorbeelden uit het verleden verwaarlozen, betoogt archeoloog Lewis Borck in het Journal of Contemporary Archaeology.
De Incaruïnes van Machu Picchu, de voormalige Aztekenhoofdstad Tenochtitlan en Independence Hall in Philadelphia: al deze plekken staan op de werelderfgoedlijst van UNESCO. Ze zijn ooit aangemerkt als historische wereldwonderen die volgende de Verenigde Naties het beschermen waard zijn. En geef ze eens ongelijk: het zijn stuk voor stuk indrukwekkende overblijfselen uit vervlogen tijden.
Niet waardevrij
Maar deze lijst is niet waardevrij, betoogt Borck in zijn paper. De erfgoedkeuzes die we maken, zijn van grote invloed op de manier waarop we naar onze eigen maatschappij kijken. Kijk je specifiek naar de UNESCO-monumenten in Noord-Amerika en de Cariben – zoals Borck heeft gedaan – dan valt bijvoorbeeld op dat 98 procent van dat werelderfgoed afkomstig is uit samenlevingen die een hiërarchische staatsopbouw kenden, of het nu de Azteken of de moderne Amerikanen zijn.
'In de prekoloniale tijd was het overgrote deel van de samenlevingen helemaal niet zo hiërarchisch opgebouwd'
‘Dat is opvallend, want in de prekoloniale tijd was het overgrote deel van de samenlevingen helemaal niet zo hiërarchisch opgebouwd als vandaag de dag,’ zegt Borck, die werkt voor het NEXUS1492-project van de Faculteit Archeologie. ‘Door vrijwel alleen het erfgoed van hiërarchische staten te beschermen en promoten, kunnen we het gevoel krijgen dat er geen alternatieve bestuursvormen bestaan. Terwijl die er in de geschiedenis volop zijn geweest.’
Zonder heersers
Neem bijvoorbeeld de Hohokam, voorouders van de O’odham, een groep inheemse stammen uit het Zuidwesten van de Verenigde Staten. Tussen 750 en 1150 was deze stam georganiseerd op gemeenschapsniveau, dus zonder centrale aanvoering of heerschappij. Desondanks wist de samenleving zich voldoende te organiseren om omvangrijke irrigatiestelsels aan te leggen. Borck: ‘Het is vanuit ons huidige denkkader moeilijk voor te stellen dat dit kan zonder staatsvorming.’
Binnen staatsinrichting heb je keuzes, wil Borck maar zeggen, terwijl de huidige natiestaat vaak wordt gepresenteerd als fact of life. ‘We zien dat de hiërarchische natiestaat geplaagd wordt door een endemische ongelijkheid: de verschillen tussen rijk en arm, tussen haves en have nots zijn gigantisch. Velen zijn daarom op zoek naar alternatieven die beter werken voor een grotere groep mensen. Maar zij worden gehinderd in die zoektocht doordat er maar één verhaal wordt gepresenteerd.’ Dat geldt overigens niet alleen voor kapitalistische landen: zo stammen de zeven UNESCO-monumenten op het socialistische Cuba allemaal uit de koloniale tijd.
Vicieuze cirkel
Die beperkte focus in erfgoedkeuze is niet noodzakelijk kwade wil, meent Borck. Hij ziet het eerder als een vicieuze cirkel. Doordat we niets anders kennen dan hiërarchische samenlevingen, zullen we vergelijkbare samenlevingen eerder als succesvol beschouwen. Dat maakt dat we ze hoger prioriteren, en dus sneller geld vrijmaken voor erfgoedbescherming die in dit straatje past. Geld dat niet besteed wordt aan de bescherming van alternatieve samenlevingen, waardoor dat erfgoed langzaam maar zeker wegkwijnt.
'We worden gehinderd in onze zoektocht naar alternatieven doordat er maar één verhaal wordt gepresenteerd'
Kan het ook anders? Borck denkt van wel. Door de lokale bevolking in te schakelen bij het maken van erfgoedkeuzes bijvoorbeeld. Onder de Amerikaanse president Barack Obama leidde dat tot de bescherming van Bears Ears, een uitgestrekt gebied in Utah dat van groot cultureel belang is voor inheemse groepen zoals de Navajo en de Hopi. ‘Maar zijn opvolger Trump heeft dat gebied alweer een stuk kleiner gemaakt.’
Tekst: Merijn van Nuland
Beeld: Maxpixel
Mail de redactie