Johan Huizinga: een van onze grootste cultuurhistorici
Ter ere van Johan Huizinga, wordt ieder jaar de Huizingalezing georganiseerd door de Faculteit Geesteswetenschappen, de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde en Elsevier. Jolande Withuis geeft op 7 december de Huizingalezing in de Pieterskerk.
De Huizingalezing is in het leven geroepen als eerbetoon aan de Leidse hoogleraar Johan Huizinga (1872-1945). De lezingen hebben daarom meestal een cultuurhistorisch of cultuurfilosofisch karakter. Op de honderdste geboortedag van de historicus en cultuurfilosoof, 7 december 1972, vond de eerste lezing plaats. Dit jaar wordt de zevenenveertigste lezing gegeven door schrijfster en sociologe Jolande Withuis.
Een weinig gewaardeerd genre
De rede van Withuis gaat over de biografie, een genre dat in Nederland lang weinig werd gewaardeerd. Biografieën zijn vaak moeilijk terug te vinden op literatuurlijsten. Dat is jammer, want ‘een goede biografie belicht niet alleen de hoofdpersoon maar ook de tijd waarin die leefde, inclusief de sociale en culturele veranderingen die zich tijdens dit leven voordeden’, aldus Withuis.
‘Biografieën kunnen het beeld van een tijdperk bijstellen. Door mijn biografie van Boellaard krijg je meer inzicht in het leven in en overleven van een concentratiekamp. Meer dan uit de gangbare geschiedenisboeken over de Tweede Wereldoorlog. Mijn Julianabiografie geeft een goed inzicht in allerlei aspecten van de monarchie, zoals in de risico’s die het met zich bracht wanneer de vorst wordt omringd door een al te eenzijdig gezelschap adviseurs. Mijn boek over mijn vader laat zien hoe zijn communistische ideologie van invloed was op het gezinsleven en hoe hard er tijdens de Koude Oorlog werd opgetreden tegen communisten (beroepsverbod, geen paspoort).’
De waarde van individuele levens
De toekomst van de biografie ziet er volgens Withuis zonnig uit. Waar de biografie voorheen een ‘ondergeschoven kindje’ was is het genre tot bloei gekomen. Een belangrijk keerpunt was de mentale omslag vanaf de jaren zestig (individualisering, ontzuiling, secularisering, ontideologisering), die de aanleiding gaf voor de groei van het genre.
‘We beschikken inmiddels over een flinke stapel mooie, leesbare en wetenschappelijk verantwoorde biografieën’, zegt Withuis. ‘Waar ik zorgen over heb is de opkomende identiteitspolitiek, die mensen weer minder als individu ziet maar ze reduceert tot ‘hun’ groep, hun etnische of religieuze afkomst, hun sekse of seksuele voorkeur. Van dat groepsdenken hadden we ons nou net bevrijd. Een biografie onderstreept de waarde van individuele levens en ziet mensen niet louter als representant van één bepaalde sociale categorie.’
Johan Huizinga toen en nu
Het is inmiddels al bijna een eeuw geleden dat Huizinga zijn belangrijkste werken publiceerde, maar ook nu is zijn werk nog invloedrijk.
‘Wetenschappers over de hele wereld bestuderen nog steeds Johan Huizinga’s werk’, vertelt Claire Weeda, universitair docent en medeorganisator van de Huizingalezing. ‘Huizinga liep ver op zijn tijd vooruit en is een boegbeeld voor de interdisciplinaire cultuurhistoricus, al zijn het begrippenkader en zijn aanpak enigszins verouderd. Maar Huizinga’s antropologische blik en vooral zijn literaire, beeldende schrijfstijl worden geroemd. Ook ik blader regelmatig door zijn essays, en het valt op: Huizinga had vaak gelijk.’
Ook Withuis vindt het van belang om Huizinga te blijven herdenken. ‘Huizinga is een van onze grootse cultuurhistorici. Wat ik daarnaast in het bijzonder waardeer: hij hechtte aan het belang van goed taalgebruik. Een zeer waardevol inzicht in een tijd waarin het Engels aan de universiteiten de overhand krijgt. Historici en historisch-sociologen zoals ik, die hun beweringen niet allereerst onderbouwen met cijfers, moeten het hebben van fraaie en glasheldere taal. Daarin is Huizinga een voorbeeld. In het Engels kun je je nooit zo precies uitdrukken als in het Nederlands, en van precisie moeten we het juist hebben.’
Over Jolande Withuis
Jolande Withuis (1949) is socioloog en schrijver. Weest manlijk, zijt sterk, over Boellaard, werd bekroond met de Grote Geschiedenis Prijs 2009 en de Nederlandse Biografieprijs 2010. Haar bestseller Juliana. Vorstin in een mannenwereld werd genomineerd voor de Brusseprijs 2017 en de Nederlandse Biografieprijs 2018. Dit voorjaar verscheen het autobiografische Raadselvader. Kind in de Koude Oorlog.
Suzé Klok
Mail de redactie