Wat maakt een mens tot moordenaar?
Het was monnikenwerk, maar dan heb je ook wat: Marieke Liem maakte samen met haar onderzoeksgroep een database van alle Nederlandse moorden in de afgelopen 25 jaar. In een driedelige lezingenreeks van Studium Generale deelt ze de eerste bevindingen. ‘De bedelaar doodt een andere bedelaar, zelden de koning.’
Waarom wilde je alle moorden in één bestand hebben?
‘Het helpt om trends te vinden en dwarsverbanden te zien. Zo kun je bijvoorbeeld bekijken of het aantal moorden toeneemt of afneemt over tijd, of er in de loop der jaren andere wapens worden gebruikt, en of er grote verschillen zijn in geografisch opzicht.’
Waar moet dat uiteindelijk toe leiden?
‘Je wil uiteindelijk natuurlijk op zoek naar een verklaring voor die moorden. Alleen door de drijfveren van moordenaars te achterhalen kun je die moorden in de toekomst wellicht voorkomen. Uiteindelijk is ieder mens in staat een moord te plegen. Maar welke factoren zorgden ervoor dat bij de dader de knop omging? Wat was nou die druppel die de emmer deed overlopen waardoor ze tot zo’n gewelddadige daad overgingen?’
De database is net klaar, nu ga je de gegevens analyseren. Wat wil je precies onderzoeken?
‘Ik ben onder meer benieuwd hoe we kunnen verklaren dat het aantal moorden de afgelopen tien jaar sterk is afgenomen in Nederland. Ik wil de hypothese gaan toetsen dat dit te maken heeft met de toegenomen beschikbaarheid van internet. Voornamelijk jonge mannen zijn de daders en slachtoffers van moorden. Wellicht zitten zij meer binnen, waardoor de kans dat potentiële daders en slachtoffers elkaar tegenkomen vermindert. Ik hoop hier de komende tijd in te duiken.’
'Moordenaars zijn over het algemeen geen berekenende en koelbloedige freaks'
Wat ga je vertellen in de lezingenreeks van Studium Generale?
‘Ik wil laten zien dat een moordenaar over het algemeen geen berekenende en koelbloedige freak is. Het zijn niet vaak monsters of psychopaten die in de bosjes liggen te wachten om toe te slaan, geen Hannibal Lecters die je lever willen eten met fava beans (tuinbonen) en een glas Chianti. Die mythe van pure evil wordt niet gestaafd door de statistieken. Veel moorden vinden juist in de relationele sfeer plaats, tussen kennissen of familieleden. Onder de juiste omstandigheden kan iedereen die moordenaar worden, ook jij en ik.’
Ik geloof niet dat ik dat een geruststellende gedachte vind.
‘Nee, maar toch zijn we in Nederland erg veilig. Er komt jaarlijks maar ongeveer één slachtoffer om het leven per 100.000 inwoners. Dat aantal lag vroeger veel hoger, en in veel andere landen is dat nog steeds het geval. Bovendien is moord dus een zeer horizontaal fenomeen dat vooral plaatsvindt onder jonge mannen uit lagere sociaaleconomische milieus. Het is bijna nooit zo dat mensen elkaar doden die elkaar niet kennen. De bedelaar doodt een andere bedelaar, zelden de koning. Waarom zijn onze gevoelens van onveiligheid dan toch zo groot? Ook over deze veiligheidsparadox zal ik meer vertellen.’
Marieke Liem deed haar onderzoek samen met hoogleraar Lenneke Alink. Hun onderzoek werd gefinancierd uit een lustrumsubsidie van het Leids Universiteits Fonds (LUF).
Tekst en beeld: Merijn van Nuland
Mail de redactie
Bezoek de lezingen
De lezingen van Studium Generale zijn gratis toegankelijk en vinden plaats op 13, 20 en 27 november in Wijnhaven (Turfmarkt 99, Den Haag). Meer informatie op de website van Studium Generale.