Lichaamseigen marihuana als inspiratie voor geneesmiddelenonderzoek
Endocannabinoïden - lichaamseigen marihuana – zijn veelbelovende startpunten voor geneesmiddelenonderzoek. Hoogleraar Moleculaire Fysiologie Mario van der Stelt onderzoekt of remming van hun productie ingezet kan worden tegen ontstekingen in de hersenen en de bestrijding van obesitas. Oratie op 19 oktober.
Endocannabinoïden worden geproduceerd in de hersenen en controleren de communicatie tussen de zenuwcellen. Ze zijn betrokken bij pijn, eetgedrag, stress, geheugen en angststoornissen. Deze stoffen kunnen mogelijk dienen als startpunt voor de ontwikkeling van nieuwe medicijnen. Van der Stelt ziet een belangrijke taak voor universiteiten in het pre-klinisch onderzoek want de ontwikkelkosten van een nieuw medicijn zijn doorgaans schrikbarend hoog; ze kunnen oplopen tot ruim twee miljard euro.
Efficiënte meetmethoden
Door innovatieve screeningsmethoden met behulp van geavanceerde algoritmes kan het ontwikkelproces een stuk efficiënter. Leidse chemici hebben een meetmethode opgezet waarin ze de werking van een stof in een levende cel of weefsel in één experiment in kaart kunnen brengen – Activiteits-gebaseerde Proteïne Profilering (ABPP) genaamd. Leidse chemici pasten deze methode toe in het onderzoek naar een experimenteel medicijn, ontwikkeld door een Portugees farmaceutisch bedrijf, dat in 2016 het leven kostte aan een gezonde vrijwilliger in een fase 1-studie. Daarnaast gebruikt Van der Stelts onderzoeksgroep deze meetmethode in het onderzoek naar de werking van lichaamseigen marihuana.
Verminderde eetlust
Met behulp van de meetmethode ABPP heeft Van der Stelt op efficiënte wijze nieuwe stoffen gevonden die de aanmaak van de endocannabinoïde 2-AG kunnen afremmen. In samenwerking met de onderzoekers Patrick Rensen en Sander Kooijman van het LUMC is aangetoond dat deze remmende stoffen kunnen leiden tot een verminderde eetlust. Ook vonden de Leidse onderzoekers aanwijzingen dat ze met hun ontwikkelde chemische verbindingen ontstekingen in de hersenen kunnen remmen. Inmiddels heeft het team twee octrooien aangevraagd.
Angststoornissen
Een verhoging daarentegen van de 2-AG concentratie kan mogelijk angststoornissen bestrijden. Van der Stelts onderzoekgroep werkt daarom aan de ontwikkeling van stoffen die de afbraak van 2-AG tegengaan. Dergelijke remmers zijn veelbelovend: het Amerikaanse Bio-tech bedrijf Abide heeft al een experimenteel medicijn ontwikkeld met een remmer die bij patiënten met de ziekte van Gilles-de La Tourette de tics verminderde.
Plantaardige marihuana
Van der Stelts groep doet ook onderzoek naar de werking van plantaardige marihuana. Bestandsdelen van marihuana worden al jaren als experimenteel medicijn voorgeschreven aan onder andere MS-patiënten om hun spasmen te verlichten en aan aids- en-kankerpatiënten om hun eetlust op te wekken. ‘Het wetenschappelijke bewijs is echter flinterdun en de farmaceutische bedrijven doen nauwelijks verder onderzoek omdat ze geen octrooi kunnen aanvragen op marihuana’, aldus Van der Stelt.
Goedkoper en veiliger alternatief
Zijn onderzoeksgroep heeft de ‘gouden standaarden’ in kaart gebracht om het pre-klinische onderzoek naar de cannabinoïde-receptoren te verbeteren. Zo kan eerder worden vastgesteld of mogelijke stoffen voor geneesmiddelen wel de juiste werking hebben en kan het beste kandidaatgeneesmiddel eerder geselecteerd worden voor de kostbare klinische trials, aldus Van der Stelt.