Zelfcensuur in wetenschap: meer dan anekdotes?
Speelt zelfcensuur een rol aan de universiteit? VVD-Kamerlid Pieter Duisenberg wil het laten onderzoeken. Tot genoegen van diverse aanwezigen tijdens een debat van Studium Generale op de Universiteit Leiden op 19 april.
Slecht voor carrière
‘Ik kan niet voor mijn politieke overtuiging uitkomen, want dat zou slecht zijn voor mijn carrière.’ Dat zeiden verschillende aanwezige onderzoekers tijdens het debat over mogelijke zelfcensuur in de universitaire gemeenschap. Uitkomen voor een bepaalde (vaak rechtse) politieke overtuiging zou promotie in de weg staan, en zelfs de honorering van wetenschappelijke subsidies moeilijker maken.
KNAW-advies
Het debat over de veronderstelde politieke homogeniteit van de universitaire wereld is onlangs aangezwengeld door Pieter Duisenberg, Kamerlid voor de VVD. Hij verzocht de KNAW om onderzoek te doen naar het fenomeen. De motie werd aangenomen door de Tweede Kamer, dus het KNAW-advies komt er. Op 19 april sprak hij over de kwestie met rector magnificus Carel Stolker.
Anekdotische verhalen
‘Ik wil laten onderzoeken of het überhaupt een probleem is,’ zei Duisenberg. ‘Ik krijg namelijk met enige regelmaat signalen in die richting. Zo zouden mensen bijvoorbeeld bepaalde colleges mijden omdat ze daar het gevoel hebben niet vrij te kunnen spreken, en verlaten anderen zelfs de wetenschap. Zo ontstaat er een soort van zelfcensuur of zelfselectie. Maar het blijft bij anekdotische verhalen. Daarom wil ik er graag een KNAW-advies over.’
Tegenwerking
Ook deze avond kon Duisenberg zijn lijstje weer met enkele anekdotes aanvullen. Een Amsterdamse oud-wetenschapper vertelde dat hij tegengewerkt werd bij een onderzoek naar de kosten van immigratie voor de verzorgingsstaat. Weer een ander was van mening dat je ook in de natuurwetenschappen beter niet voor elke politieke mening kunt uitkomen, omdat het je kansen op een aanstelling verkleint.
Aardige afspiegeling
Onderwijsminister Jet Bussemaker gaf eerder aan niet veel te zien in een onderzoek. Jammer, meent rector magnificus Carel Stolker. ‘Ik heb het idee dat we aan de Universiteit Leiden een aardige afspiegeling hebben van verschillende politieke overtuigingen, van links tot behoorlijk rechts. Maar als mij zo’n vermoeden ter ore zou komen, dan zou ik het wel uitgezocht willen hebben. De minister had hier wel wat scherper kunnen reageren.’
Zelf wat aan doen
En wat als het onderzoek laat zien dat er inderdaad sprake is van zelfcensuur? Dan is het vervolgens aan de wetenschap om daar wat aan te doen, meent Duisenberg. ‘Het maakt niet uit of een meerderheid links of rechts is, zolang je er maar plaats is voor andere opvattingen.’ Stolker ziet het als taak van de universiteit om een ‘inclusief werkklimaat’ te behouden en zo nodig te scheppen: ‘Dat doen we op dit moment bijvoorbeeld voor onze huidige en nieuwe vrouwelijke hoogleraren. Op dit moment is mijn voornaamste zorg overigens het gebrek aan allochtone studenten. Dat werkt door in de maatschappij. Zo zou het percentage allochtone rechters hoger kunnen en moeten.’