Veranderingen die het erfgoed bedreigen
De oliepijplijn in Dakota, de verbreding van de snelweg bij Stonehenge, de aanleg van stuwdammen in Turkije en Irak: de kranten en social media staan vol met alarmerende berichten over bedreigingen van erfgoed door grootschalige bouwactiviteiten. Erfgoedexperts van de Universiteit Leiden promoten de Heritage Impact Assessment, een middel om met veranderingen om te gaan in het kader van erfgoedbescherming.
Veranderingen brengen onvermijdelijk druk met zich mee: groei, stadsvernieuwing, de impact van infrastructurele veranderingen, druk op het milieu, toerisme. De uitdaging is om continuïteit en voortdurende relevantie van de cultuur in de lokale gemeenschap te behouden, en cultuurgoed te beschermen tegen exploitatie, misbruik en afbraak. Om te helpen hoe met veranderingen om te gaan in het kader van erfgoedbescherming is een belangrijke nieuwe tool ontwikkeld: de Heritage Impact Assessment (HIA).
Uitgebreide beoordelingsmethode
De afgelopen jaren zag de UNESCO World Heritage Committee zich steeds vaker geconfronteerd met bedreigingen van Werelderfgoed-locaties. Daarom werd de HIA ontwikkeld: een uitgebreide beoordelingsmethode waarmee de impact van infrastructurele of beleidsontwikkelingen op een Werelderfgoed-locatie gemeten kon worden. In eerste instantie werd de HIA gebruikt om te testen of voorgestelde plannen gevolgen zouden hebben voor de Outstanding Universal Value (OUV) van de Werelderfgoed-locatie. Deze OUV is gebaseerd op alle unieke eigenschappen van een locatie, en is dus in feite wat de locatie tot Werelderfgoed maakt.
De HIA wordt ingezet in het kader van Werelderfgoed, maar de tool kan op elk potentieel bedreigde erfgoedlocatie worden toegepast en op verschillende soorten erfgoed: materieel of immaterieel, gebouwd of archeologische erfgoed. Het uitvoeren van een HIA helpt beleidsmakers en ontwikkelaars om de mogelijke gevolgen van een gepland project op erfgoed in kaart te brengen en daarnaast worden er verzachtende maatregelen of alternatieven voorgesteld om het erfgoed te kunnen behouden. Een HIA is daarmee een transparante, systematische en duidelijke methode voor beleids- en besluitvorming, waarmee conclusies op een heldere en herleidbare manier getrokken kunnen worden.
De bedreiging van Vigan
De Werelderfgoed-stad Vigan op de Filipijnen wordt bedreigd door een alsmaar toenemende stroom toeristen die het kleine Spaans-koloniale stadje bezoeken. Traditionele huizen worden in een alarmerend hoog tempo omgevormd tot hotels, wat de lokale bewoners uit de stad drijft en daarmee de integriteit en authenticiteit van de stad bedreigt. Samen met het stadsbestuur werken erfgoedspecialisten van over de hele wereld aan oplossingen om een balans te creëren tussen een authentiek en een dynamisch stadsleven.
De problemen bij Vigan waren voor onderzoekers van het LDE Centre for Global Heritage and Development een testcase voor het gebruik van een HIA, om de gevolgen van beleidsplannen, zoals het instellen van een limiet aan het aantal hotels in de binnenstad, in kaart te brengen. Een van de goed beoordeelde oplossingen richt zich op het verspreiden van het toerisme over de regio’s rondom Vigan. Dit kwam voort uit de constatering dat veel toeristen Vigan niet alleen bezoeken voor de stad zelf, maar vooral ook voor het traditionele handwerk. Dit handwerk wordt echter in de hele regio gemaakt en verkocht, wat het mogelijk maakt voor toeristen dit te zien zonder dat de stad Vigan dreigt te worden overlopen.
Promoten van de Heritage Impact Assessment
Hoewel het gebruik van een HIA nog geen onderdeel is van de standaard vereisten bij grote projecten in alle landen van de wereld en de tool nog in ontwikkeling is, wordt de HIA steeds belangrijker. Het LDE Centre for Global Heritage and Development, waar samenleving en wetenschap op het gebied van erfgoed worden samengebracht, maakt zich sterk voor het gebruik van de HIA. Met de enorme hoeveelheid kennis over geschiedenis, erfgoed, antropologie, architectuur en geografie is het samenwerkingsverband hier ook goed voor toegerust.
De masterspecialisatie Heritage Management in a World Context van de Faculteit Archeologie leidt bovendien studenten op in het gebruik en de toepassing van de HIA. Hoger onderwijs speelt een significante rol in het verspreiden van deze nieuwe methodiek, door de toekomstige erfgoedspecialisten en stedenbouwkundigen op te leiden in het gebruik ervan. De interesse van landen binnen en buiten de EU in nieuwe (stedelijke) ontwikkelingen groeit, door de mate en snelheid van urbanisatie en de snelheid waarmee deze landen veranderen. Onderwijs moet deze verandersnelheid bijhouden, en de kennis en vaardigheden, zoals de HIA, aanbieden aan young professionals zodat zij de uitdagingen van de toekomst aan kunnen.
(door Mara de Groot)
Het Centre for Global Heritage and Development is een samenwerking van de Universiteit Leiden, de Technische Universiteit Delft en de Erasmus Universiteit Rotterdam. Het Centre for Global Heritage and Development gebruikt zijn interuniversitaire en interdisciplinaire status om verder te gaan dan de traditionele bestudering van erfgoed, door zich te richten op de vraag hoe erfgoed zich verhoudt tot ontwikkelingen op cultureel, sociaal en omgevingsgebied.