Daten met elektroden op het lijf
Zich onderdompelen in kunst en wetenschap. Dat deden de vierduizend bezoekers van de Nacht van Kunst & Kennis op 17 september. Ze konden kiezen tussen tientallen lezingen, proefopstellingen, doe-dingen en veel kunst.
De inspirerende werking van kunst
In de Leidse schouwburg interviewde Art Rooijakkers onder meer acteur en dichter Ramsey Nasr en Ionica Smeets, hoogleraar Wetenschapscommunicatie over hun inspiratie. Beiden toonden de volle zaal hoe kunst hen inspireert. Nasr betoogde: 'Wetenschappers moeten kunst als voeding gebruiken want daar komen de beste ideeën van.' En: 'Fundamenteel onderzoek móet in een ivoren toren plaatsvinden en met rust gelaten worden, want het levert over twintig jaar misschien iets op - en misschien wel ander nut dan geld.'
Hij vergeleek wetenschap en kunst: 'Ga Griekse en Latijnse talen en culturen studeren, die zijn net zo nutteloos als de kunsten maar hebben een even groot belang. Ze verbreden onze wereld en relativeren die daarmee. Zo zijn ze de ultieme remedie tegen "de waarheid" en tegen rendementsdenken. Zachte vakken bieden nuance en emotie, wat je van de harde vakken niet zo snel kunt verwachten.'
Niet iedereen kan een goed verhaal vertellen
Wiskundige Ionica Smeets combineert haar liefde voor cijfers en getallen met haar liefde voor het vertellen van een goed verhaal. Smeets zei dat het voor wetenschappers van belang is om niet alleen feiten en cijfers te tonen, maar ook te zorgen dat hun boodschap overkomt. Op de vraag of alle wetenschap in een verhaal te vertellen is, zei ze eerlijk: 'Ja, maar niet door iedereen!'
Meer debat over veiligheid en effectiviteit
Vlak voor middernacht wist Maartje van der Woude, hoogleraar Rechtssociologie, in de Sterrewacht nog een collegezaal vol bezoekers te boeien met haar verhaal over de balans tussen veiligheid en rechtsbescherming. Ze onderzocht het werk van de marechaussee aan onze landsgrenzen. Op grond daarvan pleitte ze met voorbeelden voor meer debat en een beter debat over veiligheid en over de rechtsgeldigheid en effectiviteit van maatregelen.
Tekenen met bacteriën
Dat bacteriën niet eng zijn, konden bezoekers zelf ervaren in het Rijksmuseum van Oudheden (RMO). Daar stonden de studenten die meedoen aan iGEM, een internationale competitie waarin geknutseld wordt met bacteriën. De Leidse wedstrijdbacterie krijgt een eigenschap waarmee hij een giftige stof in de bodem van Mars kan afbreken, mochten mensen daar ooit groenten willen verbouwen. De bacteriën die ze in het RMO lieten zien, hadden de studenten echter geselecteerd op hun leuke kleurtjes. Petrischalen vol witte, paarse, gele en zwarte bacteriekolonies, gevat in gel, stonden klaar; bezoekers mochten er met wattenstaafjes doorheen en ze uitstrijken op schalen met verse voedingsbodems.
Na een paar dagen, legden de studenten uit, zijn de bacteriën flink gegroeid en verschijnt een gekleurd schilderijtje. ‘Maar hoe groeien ze dan, zonder eten?’, vroeg een meisje dat ingespannen zat te tekenen. ‘Er zit eten in de gel’, legde een student uit. ’Suikers, eiwitten, daar groeit een bacterie van.’ De moeder van de vraagstelster luistert geïnteresseerd mee. ‘Het is voor mij ook allemaal nieuw: ik ben een echte alfa.’
Hersenen op sterk water
In het Groot Auditorium van het Academiegebouw waren twee rondes van de Science Battle. In de eerste trad Leids promovendus Nicolas Saadah aan tegen jonge onderzoekers van de TUDelft en de Radboud Universiteit. Ze kregen vijf minuten om hun onderzoek zo spannend mogelijk uit te leggen, waarna publiek en jury hun oordeel velden. Maar eerst ondervroeg de quizmaster de deelnemers nog even snel over wat ze doen buiten hun onderzoek. Saadah vertelde tot zijn dertigste professioneel balletdanser te zijn geweest. ‘Ik vond al dat je zo sierlijk bewoog’, complimenteerde de quizmaster hem.
Saadahs onderzoek bleek niets te maken te hebben met dans, maar gaat over bloedstolling. Het publiek luisterde geboeid, maar uit de applausmeting bleken Saadahs concurrenten nog net iets boeiender: hij eindigde als derde. De Nijmeegse Linda Drijvers haalde de meeste stemmen met haar verhaal over hoe gebaren gesproken tekst ondersteunen. ‘Ze illustreerde dat heel goed’, aldus de jury. Drijvers ontving de hoofdprijs: een grote jampot met een paar hersenen op sterk water.
Wie ben ik?
In het Museum voor Volkenkunde waren de bezoekers deel van het onderzoek van pedagoge Judi Mesman. Ze speelden het klassieke spel ‘Wie ben ik?’ Daartoe kregen ze een A4 met daarop enkele tientallen portretfoto’s. De begeleider nam een van de personen in gedachte en het proefkonijn moest in zo weinig mogelijk vragen ontdekken welke van de personen op het A4-tje dat was. En dat drie keer. Met als achtergrond de vraag: welke strategie kiest iemand op welke leeftijd? Over een of twee weken leest u de uitslag van het onderzoek in deze Nieuwsbrief.
Virtual Reality
Virtual Reality intrigeert, dat zag je aan de wachtrijen in het Academiegebouw waar je bij studenten van ' Virtual Reality for Science & Education’ door de ogen van een kameleon naar de wereld kon kijken. In de Bustezaal kon je nog sterker ervaren hoe levensecht deze techniek kan zijn: je zag de mensen met een virtual reality bril zich een weg banen door een menigte die er niet was. Maf. Maar de techniek wacht een multi-functionele toekomst op veel maatschappelijke terreinen. Bijvoorbeeld in het onderwijs, voor trainingsdoeleinden en in de amusementswereld.
Fortuyn was vernieuwend politicus
Pim Fortuyn was in zijn stijl een vernieuwend politicus. Die conclusie trokken de Leidse hoogleraren Henk te Velde (politieke geschiedenis) en Jaap de Jong (retorica), en voormalig politicus, journalist en schrijver Boris van der Ham in hun Taalshow 'Pim Fortuyn als spreker'. Eerder op de avond analyseerden ze toespraken van de oud-premiers Colijn en Den Uyl. Plaats van handeling: de Leidse Schouwburg. Het publiek in de zaal was terughoudend over Fortuyn. Weinig mensen wilden bekennen de door Van der Ham voorgelezen toespraak ‘goed’ of ‘overtuigend’ te vinden maar evenmin dat ze er niks in zagen.
Homoseksuele dandy met butler en schoothondjes
Inhoudelijk was de toespraak van Fortuyn niet sterk, vonden de deskundigen. Je moest de politicus zien bij het uitspreken ervan om zijn kracht te ervaren. En: hoe kon het dat een homoseksuele dandy met een Bentley (of wat het een Daimler?), twee schoothondjes en een butler zo aansloeg onder mensen die een lichtjaar van hem afstonden? Gelegd langs de lat van de klassieke retorische principes ethos, logos en pathos, bleek Fortuyn vooral uit te blinken in ethos (zijn publiek aanspreken door zich af te zetten tegen de ‘heersende regenten’). En in pathos – theatraal en emotioneel maar ook open over zichzelf, was hij zeker. Het feitelijk redeneren en argumenteren zat Fortuyn wat minder in het bloed. De zinnen ‘Ik heb er zin an’ en ‘At your service’ zijn de oneliners die hem overleefden.
Daten met elektroden op het lijf
Het festival bood ook mooie kansen om de ware tegen het lijf te lopen. Vooral in het Academiegebouw. Daar hielpen Leidse psychologen Cupido een handje met hun date-experiment. Het enige selectiecriterium vooraf was de leeftijd. Enthousiast en een tikje nerveus meldden studenten en andere bezoekers zich aan. Beplakt met elektroden maakten telkens twee deelnemers met elkaar kennis in een afgeschermde ruimte. De elektroden registreerden hun fysiologische reacties. Want het experiment maakt onderdeel uit van het onderzoek naar de vraag in hoeverre fysiologische reacties van invloed zijn op sociale beslissingen. Promovendus Friederieke Behrens noemde na afloop het experiment geslaagd: tenminste drie van de negen koppels wisselden na afloop hun gegevens uit. En sommigen vervolgden samen het programma.
Seksende fruitvliegjes
De nieuwe setjes konden meteen door naar de feeëriek verlichte Hortus botanicus – kunstenaarscollectief het Blauwe Uur projecteerde bijzondere lichteffecten op de bomen en struiken. Rappers zongen bij het water terwijl gidsen de bezoekers loodsten langs nachtdieren en vleesetende planten. In de Oranjerie lichtten wetenschappers en studenten hun onderzoek toe. Zoals hoe beeldtechnieken kwaadaardige cellen kunnen laten oplichten. Of hoe fruitvliegjes kunnen paren met hun asymmetrische geslachtsorganen.
Mummies in het RMO
Een boot met een zangeres of dichter aan boord vervoerde de bezoekers tussen de locaties. Zoals naar het Rijksmuseum van Oudheden. Bezoekers konden dwalen langs mummies, maar ook horen wat voor onderzoek er op recent gemummificeerde lijken wordt gedaan. Voor een stampvolle zaal vertelde archeologe Hayley Mickleburgh hoe zij de ontbinding van lijken onderzoekt. Dat doet zij op een zogeheten body farm in Texas, waar een deel van de lijken in de open lucht ontbindt. Is dat niet heel eng? wilden de presentator en het publiek weten. Mickleburgh reageerde nuchter en legde het belang uit. Dankzij dit werk krijgen we meer inzicht in begrafenisrituelen van oude culturen.