Universiteit Leiden

nl en

Hoe Chileense ballingen de democratie hervonden

Tijdens de dictatuur van Pinochet (1973-1990) vluchtten talloze linkse Chilenen naar Europa. In ballingschap matigden zij hun politieke opvattingen, schrijft Mariana Perry. Promotie op 13 september.

De Chileense staatsgreep van 11 september 1973 was kort maar effectief. In enkele uren tijd maakte generaal Augusto Pinochet korte metten met de zittende socialistische regering. Wat volgde waren jaren van onderdrukking en terreur. Iedereen met linkse sympathieën moest vrezen voor zijn leven. Naar schatting zo’n 200.000 socialisten, communisten en anarchisten besloten dat lot niet af te wachten, en ontvluchtten hals over kop het Zuid-Amerikaanse land. Een groot deel van hen vertrok naar Europa. 

Joop den Uyl

‘Daar werden deze ballingen bijna als helden onthaald’, zegt historica Mariana Perry. ‘Niet alleen in het communistische Oost-Europa, maar ook door de linkse regeringen in het Westen. De Nederlandse regering – onder leiding van premier Joop den Uyl – financierde bijvoorbeeld deels een ontmoetingscentrum voor Chilenen in Rotterdam. Daar konden de Chileense ballingen een tegenbeweging organiseren tegen Pinochet, en nadenken over de Chileense staatsinrichting na zijn val.’

Premier Joop den Uyl tijdens een Chili-demonstratie.

Oostblok

Hun ballingschap in Europa zorgde ervoor dat de Chileense dissidenten konden proeven van verschillende vormen van staatsinrichting. Aanvankelijk vertrokken velen naar Moskou, Oost-Berlijn of andere plekken in het communistische Oostblok. Dat sloot het best aan bij hun vaak zeer linkse opvattingen. Geleidelijk aan veranderden sommige ballingen echter van mening, ontdekte Perry. Het totalitaire Marxisme-Leninisme bleek in de praktijk hardvochtiger dan de Chilenen dachten. 

Spionnen

Dat ondervond ook Jorge Arrate. Hij werkte in het Chili van vóór Pinochet aan de nationalisering van een kopermijn. Na de coup werd hij uitgenodigd om in Oost-Berlijn te komen wonen. Hij was er weliswaar veilig voor de spionnen van Pinochet, maar werd nu door de Oost-Duitse geheime dienst opgedragen zijn eigen vrienden in de gaten te houden. Het deed hem besluiten naar Nederland te verhuizen.

Democratie omarmen

De staatsinrichting van de West-Europese landen beviel de Chilenen een stuk beter. Ze zagen de waarde van coalitievorming, gericht op consensus en met oog voor minderheden. Die ervaring werkte door in hun toekomstplannen: ze kwamen langzaam tot de conclusie dat Chili na de val van Pinochet de democratie weer zou moeten omarmen. Vrije verkiezingen en de scheiding der machten werden een doel op zich. In andere woorden: de ballingen stelden al hun oude opvattingen ter discussie. 

Nationale eenheid

Zo speelde de ballingschap in Europa een belangrijke rol bij het uitstippelen van de Chileense politieke toekomst. Toen Chili in 1990 de democratie terugkreeg vormden de teruggekeerde ballingen een regering van nationale eenheid. Ten minste vier leden van die regering spraken Nederlands. 

Deze website maakt gebruik van cookies.  Meer informatie.