Thema van het lustrumjaar: Ratio en emotie

24 november 2009

De 435ste diesviering op maandag 8 februari vormt het officiële en feestelijke startsein van het 87ste lustrum van de Universiteit Leiden. Het thema van dit lustrum luidt: ratio en emotie. Tijdens de dies krijgen drie wetenschappers een Leids eredoctoraat: de Engelse schrijfster A.S. Byatt, de Portugese neuroloog en schrijver Antonio Damasio en de Duitse astrofysicus Reinhard Genzel.

De 435ste diesviering op maandag 8 februari vormt het officiële en feestelijke startsein van het 87ste lustrum van de Universiteit Leiden. Het thema van dit lustrum luidt: ratio en emotie. Tijdens de lustrumdiesviering op maandag 8 februari 2010 krijgen drie wetenschappers een Leids eredoctoraat:

De Engelse schrijfster A.S. Byatt
De Portugese neuroloog en schrijver Antonio Damasio
De Duitse astrofysicus Reinhard Genzel

De erepromotoren zijn:

Richard Todd, hoogleraar Britse letterkunde (Byatt)
Philip Spinhoven, hoogleraar Klinische psychologie (Damasio)
Ewine van Dishoeck, Hoogleraar Moleculaire astrofysica (Genzel).

Lustrumthema: ratio en emotie

De 435ste diesviering op maandag 8 februari 2010 vormt het startsein van het 87ste lustrum van de Universiteit Leiden - de universiteit werd 8 februari 1575 opgericht door Willem van Oranje als eerste universiteit op (hedendaags) Nederlands grondgebied.

Het thema van dit lustrumjaar luidt: ratio en emotie, een actueel maatschappelijk thema. Enerzijds wordt in de kennissamenleving steeds meer nadruk gelegd op rationele vaardigheden van de burger, terwijl anderzijds emotionele argumenten steeds zichtbaarder lijken te worden in het publieke debat. Daarnaast is het wetenschappelijk onderzoek bij uitstek verbonden met zowel de ratio als de emotie.

Eredoctoraat voor Antonio R. Damasio

Neuroloog prof.dr. Antonio R. Damasio (Lissabon, 1944) is vooral bekend vanwege zijn boekDescartes’ Error: Emotion, Reason, and the Human Brain (1994), waarin hij de biologische basis van de werking van de hersenen onderzoekt. De titel van het boek verwijst naar de beroemde uitspraak van filosoof René Descartes: cogito ergo sum (ik denk, dus ik ben). Descartes geeft hiermee aan dat geest en lichaam gescheiden zijn. Damasio stelt dat onze rationele activiteiten, onze cognitie, gebaseerd zijn op onze emoties en dat onze emoties een lichamelijke status als basis hebben.

Damasio is David Dornsife Professor of Neuroscience aan de University of Southern California. Door zijn onderzoek is het inzicht in de neurale basis van emoties verbeterd. Hij toonde aan dat emoties een centrale rol spelen in sociale cognitie. Sociale cognitie beschrijft hoe mensen zichzelf en anderen waarnemen, hoe zij deze waarnemingen interpreteren en welke gevolgen dit heeft voor hun gedrag. Sociale cognitie vormt een belangrijke sleutel tot het begrijpen van menselijk gedrag, omdat het vraagt naar de oorzaken achter het menselijk denken en voelen. Damasio's werk heeft een grote bijdrage geleverd aan het begrip van neurale systemen die ten grondslag liggen aan geheugen, taal en bewustzijn.

Erepromotor Philip Spinhoven: ‘Geen beter moment voor een eredoctoraat voor Damasio dan de start van het komende lustrum met ratio en emotie als thema. Damasio heeft als geen ander fundamenteel onderzoek verricht naar neurale systemen die ten grondslag liggen aan emoties en cognities. Hierbij heeft hij duidelijk gemaakt dat het zonder emoties onmogelijk is om rationeel te zijn. Zijn grote verdienste is verder dat hij deze inzichten op een voortreffelijke wijze heeft weten te vertalen naar een groter publiek met populair-wetenschappelijke boeken als De vergissing van Descartes en Ik voel, dus ik ben.’

Damasio ontving in 2002 een eredoctoraat van de RWTH Aachen University.

Eredoctoraat voor A.S. Byatt

Antonia Susan Byatt (Sheffield, 1936) schreef tientallen veelgeprezen romans en korte verhalen, waarvan Possession (1990) de bekendste is. Ze kreeg er de Booker Prize voor. In deze roman wordt de zich ontwikkelende relatie tussen twee academici beschreven. Deze relatie heeft een parallel in het verleden van twee (fictieve) negentiende-eeuwse dichters naar wie de twee moderne geliefden onderzoek doen. Possessiontoont de verschillen tussen het heden en de Victoriaanse tijd, en parodieert onder meer de gewoontes op het gebied van hofmakerij in de universitaire wereld.

In september werd Byatt opnieuw genomineerd voor de Booker Prize voor The Children’s Book (2009), maar deze keer won ze niet.

Byatt ontving tien eerdere eredoctoraten, alle van Engelse universiteiten. De laatste Engelse schrijver die een eredoctoraat van de Universiteit Leiden ontving was E.M. Forster (1879-1970) in 1954. Byatt beschouwt Forster als een van de grootste Engelse schrijvers van de twintigste eeuw. Een van haar korte verhalen heet: ‘On the day that E.M. Forster died’.

Erepromotor Richard Todd: ‘Het eredoctoraat voor Byatt is op zijn plaats om twee redenen. In de eerste plaats vormt Byatts oeuvre als romanschrijfster en academica – al verliet ze de universiteit in 1985 om zich fulltime te kunnen wijden aan haar carrière als schrijfster –een perfect voorbeeld en een genuanceerde uitdrukking van het thema ratio en emotio. Ten tweede is ze al ruim een kwart eeuw nauw betrokken bij Nederland en Leiden. Ze schreef het autobiografische verhaal ‘Sugar’, waarin de laatste levensweken van haar vader in een Amsterdams ziekenhuis beschreven worden. In 2004 hield Byatt de Huizingalezing aan de Leidse universiteit onder de titel Van ziel naar hart naar psyche naar persoonlijkheid.’

Eredoctoraat voor Reinhard Genzel

Prof.dr. Reinhard Genzel (Bad Homburg vor der Höhe, 1952) behoort tot de meest invloedrijke astrofysici van dit moment op het gebied van de infrarood astronomie en submillimeter astronomie. Genzel was de eerste onderzoeker die erin slaagde de bewegingen van de sterren in het centrum van de Melkweg zo nauwkeurig vast te leggen dat de enig mogelijke verklaring de aanwezigheid van een zwart gat was. Zijn onderzoek kenmerkt zich door een unieke combinatie van innovatieve instrumentatie en een scherpe analyse van de waarneemgegevens.
Genzel is directeur van het Max Planck Institute for Extraterrestrial Physics in Garching. Tevens is hij als bijzonder hoogleraar verbonden aan de University of California, Berkeley.

Genzel verzamelde een imposante hoeveelheid prijzen en eerbewijzen. Het eredoctoraat van de Universiteit Leiden wordt het eerste eredoctoraat dat Genzel ontvangt.

Erepromotor Ewine van Dishoeck: ‘Genzels werkwijze heeft als lichtend voorbeeld gediend bij het opzetten van het instrumentatieprogramma van de toponderzoekschool NOVA. Veel van de jonge mensen in instrumentatie komen uit zijn school. De samenwerking tussen de groep van professor Genzel en Leiden zal in de komende jaren worden versterkt door de gezamelijke analyse van data van de onlangs gelanceerde Herschel Space Observatory en het samen bouwen van instrumenten voor de toekomstige Extremely Large Telescope van de European Southern Observatory.’

Lustrumlogo

Het logo is ontworpen door Ella Gazibara, deeltijdstudent Grafisch Ontwerpen aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten Den Haag, waarmee de Universiteit Leiden een samenwerkingsverband onderhoudt. Gazibara won de ontwerpwedstrijd voor het mooiste lustrumlogo. De universitaire selectiecommissie was onder de indruk van de manier waarop de begrippen ‘ratio’ en ‘emotie’ waren uitgewerkt. Van de drie is een hart gemaakt, de bolletjes roepen een associatie met moleculaire verbindingen op. Ook was de commissie gecharmeerd van de typografie en was ze enthousiast over de tegenstelling die dit moderne, strakke lustrumlogo vormt met het klassieke universiteitslogo.