Giftige kleuren vergroten seksuele kansen

27 oktober 2009

Waarschuwingskleuren zorgen ervoor dat roofdieren onthouden dat bepaalde prooien giftig zijn. Maar nu blijkt dat de kleuren van Panamese gifkikkers ook door kieskeurige vrouwtjes worden beïnvloed: partnerkeuze kan ook bij deze dieren tot kleurverandering leiden, schrijft Leids promovendus Martine Maan in PNAS.

Waarschuwingskleuren

Het is verrassend dat seksuele selectie leidt tot fellere kleuren bij de mannetjeskikkers, omdat dieren met waarschuwingskleuren meestal enorm op elkaar lijken. Giftige dieren gebruiken vaak dezelfde waarschuwingskleuren, zoals rood, geel en zwart. Dat maakt het voor roofdieren gemakkelijk om te onthouden wie er giftig is en wie niet. Maar de Panamese aardbeikikker vormt een uitzondering op de regel: deze soort vertoont enorme kleurvariatie: groen, blauw, rood, met of zonder stippen, enzovoort.

Dubbelrol

Maan onderzocht seksuele selectie door kieskeurige vrouwtjes als een mogelijke verklaring voor de variatie. Een serie gedragsexperimenten leverde experimenteel bewijs. Door het manipuleren van lichtomstandigheden kon ze aantonen dat kikkervrouwtjes graag in de buurt zijn van fel gekleurde mannetjes. Bovendien leidt deze voorkeur tot seksueel dimorfisme, waarbij mannetjes nog feller gekleurd zijn dan vrouwtjes. De kleuren van gifkikkers spelen dus een rol bij communicatie met zowel vijanden als soortgenoten.

Eenvormigheid

Kleurverschillen tussen mannetjes en vrouwtjes komen bij veel diersoorten voor, maar bij giftige dieren met waarschuwingskleuren zijn dergelijke verschillen nooit eerder gezien. Dat komt waarschijnlijk omdat roofdieren heel sterk op eenvormigheid selecteren. Prooien die afwijken van het gemiddelde worden onmiddellijk opgegeten, zo wordt gedacht. Maar dat idee leidt er ook toe dat onderzoekers niet verder kijken. Samen met co-auteur Molly Cummings deed Martine Maan precieze kleurmetingen en rekende uit hoe de kikkers hun soortgenoten waarnemen. Daaruit bleek dat er echt een verschil is tussen mannetjes en vrouwtjes, en dat de kikkers dat zouden moeten zien.

*Zes kleurvariaties van de aardbeikikker* ‘*Dendrobates pumilio’.* Foto’s: Kyle Summers.

Flexibeler

Hoe roofdieren op deze verschillen reageren, is nog onbekend. Maar er zijn aanwijzingen dat die flexibeler zijn dan wel wordt gedacht: als ze eenmaal een erg giftige kikker hebben geprobeerd, vermijden ze daarna alles wat er op lijkt. Het gif van één aardbeikikkertje kan een zoogdier doden dat 300 keer zo groot is. Misschien kunnen deze kikkers zich daarom zoveel kleurvariatie veroorloven. Sommige kleuren zijn feller dan andere. Bovendien wordt de helderheid of opvallendheid van een kleur mede bepaald door de omgeving. De onderzoekers vermoeden daarom dat seksuele selectie voor opvallende mannetjes kan leiden tot kleurvariaties tussen populaties.

Rubicon

Het artikel Sexual dimorphism and directional sexual selection on aposematic signals in a poison frog van Martine Maan & Molly Cummings is 26 oktober gepubliceerd in de Proceedings of the National Academy of Sciences of the USA.
Martine Maan verblijft op dit moment met een Rubicon-subsidie van NWO aan de University of Texas in Austin.

Link

Zie ook het artikel Een goed ontwikkeld oog voor mannen (9 mei 2006) over het promotie-onderzoek van Martine Maan.