Logo’s in het oude Egypte
De oude Egyptenaren kenden, naast het schrift ook logo’s. Met name het Nieuwe Rijk (ca. 1550-1070 v. Chr.) levert een opmerkelijk grote oogst op. Het schrift is inmiddels ontsloten, maar dat geldt niet voor het toenmalige systeem van merktekens. Egyptoloog Ben Haring krijgt van NWO een subsidie uit het programma Vrije Competitie Geesteswetenschappen om er onderzoek naar te doen.
Grafarbeiders
Haring concentreert zijn onderzoeksproject, Symbolizing Identity; Identity marks and their relation to writing in New Kingdom Egypt, op de merktekens van de arbeiders van de koninklijke grafbouw in het Nieuwe Rijk (ca. 1550-1070 v. Chr.). Die grafbouw vond vooral plaats in het tegenwoordige Deir el-Medina, op de westoever van de Nijl, tegenover Luxor.
Pseudo-schrift
Haring: ‘De arbeiders gebruikten individuele merktekens om zich te identificeren. De merktekens zijn gevonden op hun bezittingen en in graffiti die ze aanbrachten in hun woon- en werkomgeving. Daarnaast werden ze gebruikt voor het maken van administratieve lijsten en rekeningen op ostraca, dat zijn aardewerk- en steenfragmenten, waarvan er honderden zijn teruggevonden.’ Dit, en ook de rangschikking van de tekens in regels en kolommen, maken het gebruik van de merktekens tot een systeem, een pseudo-schrift.
Functies en wisselwerking
Haring wil met zijn project het systeem van merktekens van de grafarbeiders verklaren tegen de achtergrond van hun schriftelijke documenten en de archeologische overblijfselen van hun woon- en werkplekken. Vooral de verschillende functies van, en de wisselwerking tussen merktekens en schrift hebben zijn belangstelling. ‘Het onderzoek bestaat uit twee deelprojecten waarvoor twee promovendi worden aangesteld. Het ene deelproject concentreert zich op de aard van de merktekens zelf, het andere op de functies en de geschiedenis – ook de sociale - van het tekensysteem in de arbeidersgemeenschap.’
Hooggeletterd
Het intensieve gebruik van merktekens, vaak geassocieerd met ongeletterdheid, is des te opmerkelijker omdat de arbeiders juist relatief hooggeletterd waren. Hiervan getuigen duizenden ostraca en papyri afkomstig uit Deir el-Medina en omgeving. Haring: ‘Ze zijn beschreven met het gangbare administratieve cursiefschrift, het hiëratisch. De hoge geletterdheid lijkt het intensieve gebruik van merktekens voor praktische doeleinden dus niet te hebben verdrongen, maar eerder te hebben gestimuleerd.’
Grotere ambitie
Maar de ambitie van Haring reikt verder: ‘De synthese van de deelprojecten moet uitmonden in een model dat als uitgangspunt kan dienen bij de studie van soortgelijke tekensystemen, in Egypte maar ook daarbuiten.’