Het plotselinge einde van de Koude Oorlog had grote gevolgen voor de Nederlandse krijgsmacht. Zeker bij de Koninklijke Landmacht kwam de klap hard aan. Eeuwenlang, sinds de stichting van de Republiek, was de landsverdediging haar bestaansrecht geweest. Die taak kwam nu te vervallen. De toekomst van het leger, en dat gold ook voor de marine en de luchtmacht, kwam te liggen bij het uitvoeren van vredesoperaties. Inmiddels hebben Nederlandse militairen aan meer dan honderd internationale missies meegedaan: van embargoacties tot bestrijding van piraterij, van ongewapende waarnemersmissies tot counterinsurgency campagnes. Deze operaties hebben een enerverend nieuw hoofdstuk aan de militaire geschiedenis van ons land toegevoegd; een hoofdstuk waaraan ik de komende jaren, conform mijn leeropdracht, aandacht zal besteden.

Wars of choice

Deze vredesoperaties hebben, hoe verschillend zij verder ook zijn, enige belangrijke kenmerken met elkaar gemeen. Zij zijn alle te omschrijven als een militaire bemoeienis, uitgevoerd door een multinationale coalitie, in een conflict buiten haar territorium. Tevens zijn zij te typeren als een war of choice, in de zin dat landen een keuzevrijheid hebben om te besluiten of zij wel of niet deelnemen, en zo ja, hoe zij deelnemen. Uit deze drieledige karakteristiek vloeit een reeks problemen en vragen voort, die op alle vredesoperaties van toepassing zijn en daardoor het onderzoek op dit terrein de nodige samenhang kunnen geven.

De belangrijkste onderzoeksvraag is hoe landen met het oog op die keuzevrijheid besluiten aan welke missies zij wel en niet meedoen en hoe zij omgaan met de militaire risico’s van doden en gedood worden in operaties waaraan zij slechts in beperkte mate gecommitteerd zijn.

Risico’s

Dit risicovraagstuk, dat mijns inziens het centrale dilemma bij vredesoperaties is, hangt nauw samen met de vraag op welke wijze en in welke mate een samenleving bereid is haar krijgsmacht geweld te laten toepassen en te laten incasseren. Alleen al daarom vereist historisch onderzoek naar vredesoperaties een brede aanpak, waarvan ik enkele contouren zal schetsen. Ik zal dat doen aan de hand van de aan de militaire sociologie ontleende these van de post-military society, die betoogt dat in de afgelopen decennia de maatschappelijke positie van de westerse krijgsmachten drastisch is veranderd, met onder meer grote gevolgen voor de sociaal-culturele bandbreedte waarbinnen krijgsmachten kunnen opereren. Veel onderzoek is nog nodig, maar één conclusie is al duidelijk: door de deelname aan vredesoperaties keerde militair geweld als maatschappelijk thema terug in Nederland.