Nijdam is afgestudeerd in middeleeuwse geschiedenis, antropologie en Oudgermanistiek. Hij doet onderzoek naar de manier van denken van de middeleeuwse mens op het gebied van recht, sociaal leven en de bouw van het menselijk lichaam. De uniciteit van de boeteregisters staat volgens hem buiten kijf: ‘Tijdens het lezen ervan had ik het gevoel dat ik die middeleeuwse Friezen bijna kon aanraken, zo uitgebreid en mooi  is het materiaal.’ De Friezen hadden de boeteregisters opgesteld als strafrichtlijn bij lichamelijk letsel aan een ander. Nijdam kwam er al gauw achter dat ze voortborduurden op de wondlijsten uit de vroege middeleeuwen: ‘Onder Karel de Grote werd aan het einde van de achtste eeuw de Lex Frisionum opgesteld, onder meer om geldstraffen toe te kennen aan het verwonden van een ander persoon. Die Friese wet was in het Latijn geschreven, maar soms werden bepaalde verwondingen in de volkstaal opgeschreven omdat er in het Latijn geen woord voor was.’ De continuïteit van het tekstgenre laat zich verklaren door een lange periode van autonomie. Friesland was tot aan de vijftiende eeuw zelfstandig, waardoor de dertiende-eeuwse Oudfriese rechtsteksten op de Karolingische wondlijsten konden worden gebaseerd.

Afbeelding: Han Nijdam: ‘Tijdens het lezen van de boeteregisters had ik het gevoel dat ik die middeleeuwse Friezen bijna kon aanraken, zo uitgebreid en mooi is het materiaal.’

Eergevoel

De dertiende-eeuwse rechtsteksten die Nijdam voor zijn onderzoek gebruikte zijn schaars. Omdat er van de meeste middeleeuwse kloosterbibliotheken weinig bewaard is gebleven, is er slechts een twintigtal Oudfriese handschriften met rechtsteksten te vinden. Middeleeuws Friesland strekte zich uit van de Zuiderzee tot het huidige Ostfriesland in Duitsland. De Oudfriese boeteregisters zijn prescriptieve teksten. Nijdam licht toe: ‘Vrije mensen met eigen bezit konden in de middeleeuwen een aanklacht indienen bij een lichamelijke verwonding. De aangeklaagde moest dan voor het gerecht verschijnen en, indien schuldig bevonden, het slachtoffer financieel compenseren voor het toegebrachte lichamelijke letsel.’ Dit alles stond in het teken van het eergevoel van de vrije Fries. ‘Lichamelijke verwondingen, en in het bijzonder de zichtbare, tastten zijn eer aan en daarom werden er financiële compensaties in het leven geroepen.’

Deurwaarders

Getuigen

Over de gang van zaken op het gerecht is niet al te veel bekend door gebrek aan bronnenmateriaal. Getuigenverklaringen gaven in elk geval de doorslag bij het al dan niet schuldig bevinden van de aangeklaagde, zegt Nijdam. ‘In de oudste fase van het recht kon de aangeklaagde, voordat de getuigen werden gehoord, met de hand op een reliek zweren dat hij onschuldig was. Later ging men dan op zoek naar de ware toedracht van de zaak. Als getuigen dan verklaarden dat de verdachte schuldig was aan het verwonden van de aanklager, pleegde de aangeklaagde meineed en dat was in dit geval hetzelfde als liegen tegen God. De man verloor al zijn eer.’

Familieruzie

Mentaliteitsverschil

 

• frysian history