Twijfel je nog op wie je moet stemmen? Zo weet je of jouw strategische stem écht strategisch is
Veel mensen vragen zich af of ze woensdag bij de parlementsverkiezingen strategisch moeten stemmen. Dit roept minstens drie belangrijke vragen op: wat is strategisch stemmen, hoe weet je of jij zelf een strategische kiezer bent en wat moet je doen om je strategische stem goed te gebruiken?
In een open access-artikel dat Elise Roumeas (Rijksuniversiteit Groningen) en ik deze zomer publiceerden in de Critical Review of International Social and Political Philosophy, getiteld The Political Ethics of Strategic Voting: A Compromissory Account, geven we enkele antwoorden op deze vragen. We stellen dat strategisch stemmen een daad van innerlijk compromis is, bieden een test om erachter te komen of je een strategische kiezer bent, en geven enkele tips die strategische kiezers voor en na de verkiezingsdag kunnen gebruiken.
Wat is strategisch stemmen?
Op basis van een rijke politicologische literatuur en deels conceptuele analyse definiëren we strategisch stemmen als een stem met twee belangrijke kenmerken.
- Ten eerste is een stem strategisch als de meest favoriete verkiezingsoptie – of dat nu een partij of een kandidaat is – relatief weinig kans maakt om te winnen en als stemmen op die optie de kansen op winst van de minst favoriete verkiezingsoptie van de stemmer vergroot. We noemen dit de succesvoorwaarde.
- Ten tweede is een stem strategisch als stemmers, door niet voor hun meest favoriete verkiezingsoptie te kiezen, iets van waarde of principieel belang opofferen, moreel en/of politiek. We noemen dit de opofferingsvoorwaarde. Volgens deze definitie is een stem die alleen op berekening is gebaseerd, niet strategisch. Er moet ook sprake zijn van het opofferen van de morele en politieke overtuigingen van de kiezer.
Hoe weet je of je een strategische kiezer bent? De emotietest
Een implicatie van bovenstaande definitie is dat niet alle mensen die denken dat ze strategische kiezers zijn, dat ook echt zijn. Een linkse kiezer kan bijvoorbeeld denken dat hij strategisch stemt wanneer hij besluit om op GroenLinks-PvdA te stemmen in plaats van op PvdD. De kiezer vindt dat PvdD beter aansluit bij zijn politieke voorkeuren en overtuigingen, maar vindt het verschil tussen de twee partijen niet zo groot dat stemmen op GroenLinks-PvdA op een cruciale manier in strijd is met zijn politieke voorkeuren en overtuigingen. Zelfs als hij denkt dat PvdD zijn voorkeuren en overtuigingen beter weerspiegelt dan GroenLinks-PvdA, vindt hij ook dat de beleids- en politieke verschillen tussen PvdD en GroenLinks-PvdA niet enorm zijn. Uiteindelijk heeft de kiezer besloten om op GroenLinks-PvdA te stemmen, maar dat is vooral gebaseerd op berekeningen: deze partij staat over het algemeen beter in de peilingen.
Ook een kwestie van opoffering, een moreel en politiek compromis
Naar onze analyse is dit niet het profiel van een typische strategische kiezer. Strategisch stemmen is namelijk niet alleen een kwestie van politieke afwegingen. Het is ook een kwestie van opoffering – of, zoals wij het noemen, van moreel en politiek compromis.
Hoe weet je nu of je een strategische kiezer bent? Een relatief eenvoudige manier om daar achter te komen, is door een zogenaamde emotietest te doen. Hier volgt een vereenvoudigde versie van de emotietest: als je twijfelt tussen twee specifieke partijen en die twijfel is ten minste gedeeltelijk gebaseerd op hoe goed die partijen het doen in de peilingen, vraag jezelf dan af: hoe zou ik me voelen als ik van deze twee partijen zou stemmen op de partij met de grootste kans om de meeste stemmen te krijgen? Als het antwoord op deze vraag geen emotie of onverschilligheid is, is de kans groot dat je geen strategische kiezer bent.
Vaak negatieve emoties: verdriet, spijt, teleurstelling, tot aan walging
In ons artikel wijzen we op bewijs dat strategische kiezers vaak negatieve emoties ervaren wanneer ze stemmen op de partij die betere verkiezingsvooruitzichten heeft. Deze emoties omvatten verschillende vormen van verdriet, zoals spijt of teleurstelling, maar ook walging, afkeer, frustratie of schaamte.
Neem bijvoorbeeld de getuigenis van Arturo Erdély, een strategische stemmer bij de Mexicaanse verkiezingen van 2022: ‘Ik denk dat de strategische stem ook een trieste stem is, een zéér trieste stem, maar noodzakelijk gezien het trieste panorama dat onze kwetsbare democratie doormaakt, die vandaag meer dan ooit wordt bedreigd door de huidige regering’.
Een intrapersoonlijk compromis
We onderzoeken nog andere getuigenissen die vergelijkbaar zijn met die van Erdély. We analyseren de emoties die in deze getuigenissen tot uiting komen als bewijs van de morele structuur die ten grondslag ligt aan strategisch stemmen. Strategisch stemmen moet volgens ons worden gezien als een daad van intrapersoonlijk compromis.
In de morele en politieke filosofie worden compromissen doorgaans opgevat als externe uitwisselingen van concessies tussen twee of meer personen. Dit zijn interpersoonlijke compromissen. In tegenstelling tot interpersoonlijke compromissen zijn intrapersoonlijke compromissen beslissingen waarbij individuen een aanzienlijk moreel verlies accepteren om een nog groter moreel verlies te voorkomen. Wat deze compromissen intrapersoonlijk maakt, is dat het morele verlies wordt gekozen, ongeacht of andere mensen met die individuen compromissen sluiten die vergelijkbare morele verliezen met zich meebrengen. In tegenstelling tot interpersoonlijke compromissen zijn intrapersoonlijke compromissen compromissen van, en geen compromissen met.
Geen verdriet of schaamte? Kans dat je geen strategische kiezer bent
De negatieve emoties die strategische kiezers ervaren wanneer ze strategisch stemmen, zijn tekenen van het morele verlies dat ze zichzelf opleggen. Om terug te komen op de emotietest: als je niet ten minste enkele van de hierboven genoemde negatieve emoties zou ervaren – geen verdriet of spijt, geen frustratie of schaamte – wanneer je nadenkt over hoe je je voelt als je op de partij met de beste kansen op winst stemt, is de kans groot dat je geen strategische kiezer bent. Het is waarschijnlijker dat je gewoon een onbesliste kiezer bent met interesse in verkiezingscalculaties. Je bent een zwevende, en geen strategische stemmer.
Wat moeten strategische kiezers doen?
Strategisch stemmen is niet alleen een kwestie van berekening. Het is ook een verhaal van compromissen sluiten op het gebied van waarden. In ons artikel geven we geen algemeen advies over de vraag of kiezers strategisch moeten stemmen. In plaats daarvan doen we enkele aanbevelingen over wat ze, als ze eenmaal hebben besloten om compromissen te sluiten, vóór en na de verkiezingsdag moeten doen. Wij stellen dat degenen die van plan zijn strategisch te stemmen, vóór de verkiezingen opiniepeilingen of andere informatiebronnen moeten raadplegen om te zien hoeveel andere kiezers hetzelfde van plan zijn. Dit soort informatie kan hen helpen beslissen of het opofferen van hun waardeverplichtingen de moeite waard is of niet.
Na de verkiezingen: ranked voting
Na de verkiezingen zouden strategische stemmers er verstandig aan doen om zich te mobiliseren en campagne te voeren voor de invoering van een ranked voting-kiessysteem zoals het Borda-stelsel. Deze stemmethoden worden momenteel niet gebruikt bij de Nederlandse parlementsverkiezingen. Dat is jammer, vooral omdat ze kiezers in staat stellen om meer partijen of kandidaten in volgorde van voorkeur te rangschikken, in plaats van al hun stemmen op één partij of kandidaat te concentreren. Door dit te doen, houdt ranked voting strategisch stemmen mogelijk, maar helpt het kiezers ook om ten minste een deel van hun steun uit te spreken voor de partij of kandidaat waarop zij onder idealere omstandigheden zouden hebben gestemd. Hierdoor vermindert ranked voting de omvang van het morele verlies dat strategische kiezers zichzelf opleggen, en kan het zelfs de negatieve emoties die gepaard gaan met strategisch stemmen verzachten.