Opinie: AI neemt werk over, of ligt het toch genuanceerder?
Opiniestuk
Na het nieuws dat TomTom 300 banen schrapt door inzet van kunstmatige intelligentie (AI), reageerden FGGA-onderzoekers Friso Selten en Alex Ingrams met opiniestukken. Zij plaatsen het nieuws in breder perspectief en pleiten voor een genuanceerder debat over AI en banenverlies.
TomTom wil sneller en flexibeler producten ontwikkelen om de gebruikerservaring te verbeteren, en ziet daarin een oplossing met behulp van kunstmatige intelligentie (AI). Als gevolg van deze strategiewijziging maakte het bedrijf deze week bekend dat circa 300 functies zullen verdwijnen. De NOS kopte: 'TomTom schrapt 300 banen, AI neemt werk over.'
Friso Selten, promovendus op het gebied van het gebruik van kunstmatige intelligentie door publieke organisaties, en Alex Ingrams, universitair hoofddocent bestuurskunde met expertise in digitale overheid, reageren daarop. Volgens hen ligt het genuanceerder: AI mag dan wel veel veranderen, maar dat betekent niet automatisch dat menselijke arbeid massaal overbodig wordt.
Digitaal Darwinisme
Volgens Friso is het meer gebruikmaken van AI voor veel bedrijven op dit moment strategische prioriteit. Hij stelt dat er wordt gesproken van 'digitaal darwinisme': als organisaties niet snel genoeg digitaliseren, riskeren achter te blijven en zelfs failliet te gaan. AI biedt kansen om processen te verbeteren, sneller te reageren en beter in te spelen op klantwensen.
Tegelijkertijd roept een dergelijk bericht als die van TomTom vragen op of AI onze banen overneemt. Staan we aan de vooravond van massale werkloosheid? Hoewel Herbert Simon al in 1965 voorspelde dat 'intelligente machines in 1985 al het menselijke werk zou kunnen overnemen', kunnen we nu in 2025 wel kunnen zeggen dat die voorspelling niet is uitgekomen.
AI-hypes
Friso legt uit dat het verleden van AI wordt gekenmerkt door golven van hoge verwachtingen, de zogenaamde ‘AI-hypes’, gevolgd door teleurstellende periodes zonder doorbraken, de ‘AI-winters’. De uitspraak van Simon deed hij tijdens de eerste ‘AI-hype’, waarna een ‘AI-winter’ volgde omdat de beloofde doorbraken uitbleven.
Friso: 'in plaats van mensen te vervangen, doen organisaties er beter aan te investeren in onderzoek en in de samenwerking tussen mens en machine.'
Volgens Friso zitten we momenteel in een derde AI-hype, waarin generatieve AI-modellen gebruikt worden door journalisten om tekst te schrijven, programmeurs helpen bij coderen en voor filmmakers special effects creëren. Echter zijn er ook tekenen dat deze AI-hype weer alweer afkoelt. Hij noemt onder andere het bedrijf Klarna als voorbeeld, waar klantenservicemedewerkers, eerder vervangen door AI, opnieuw zijn aangenomen wegens toenemende klachten over kwaliteit en klanttevredenheid.
Ook verwijst Friso naar een onderzoek waaruit blijkt dat er steeds minder nieuwe data beschikbaar is om AI-modellen mee te trainen, wat verdere verbetering van AI beperkt. En in een recent verschenen artikel verwijzen AI onderzoekers van Apple op fundamentele beperkingen van huidige AI, waardoor volledig zelfstandig complexe taken uitvoeren onwaarschijnlijk is.
Friso benadrukt dat in plaats van mensen te vervangen, organisaties er beter aan doen om te investeren in onderzoek en in de samenwerking tussen mens en machine. AI en mensen hebben unieke vaardigheden en hun samenwerking – mens én AI – heeft de meeste potentie.
'Er speelt veel meer'
Volgens Alex hebben we in elke sector vaker van dit soort berichten gehoord, verwijzend naar de 10% banenschrapping bij TomTom. Het is verleidelijk om dit soort berichtgeving te zien als onvermijdelijk verlies van banen door kunstmatige intelligentie, maar Alex stelt dat dat een te deterministische kijk is en er meer speelt dan dat.
Hij legt uit dat in het geval van TomTom de verschuiving naar AI en nieuwe technologieën al bijna twintig jaar gaande is, sinds de opkomst van de smartphone. TomTom probeert te overleven en tegelijkertijd concurrerend te blijven en zet daarvoor AI in.
Alex: 'Hoewel het verdwijnen van menselijke arbeid onvermijdelijk en plots kan lijken, is er vaak meer aan de hand'
Hoewel het verdwijnen van menselijke arbeid onvermijdelijk en plots kan lijken, is er vaak meer aan de hand: de strategische koers ernaartoe is een langdurig proces dat niet alleen door AI wordt bepaald. De groeiende rol van kunstmatige intelligentie vraagt nu om bewustere reflectie, waarbij het essentieel is dat strategische plannen zowel de menselijke als de organisatorische aspecten evenwichtig meenemen.