Op de publieksdag over psychedelica ontstijgen onderzoekers de mediagekte

29 april 2024

Nooit is er zoveel onderzoek gedaan naar de therapeutische werking van psychedelica als nu. Wetenschappers op de LIBC Publieksdag zijn verheugd over de mogelijkheden voor de behandeling van depressie, angst en PTSS, maar ook sceptisch. ‘De hype gaat straks crashen.’

‘Op 19 april 1943 beleefde chemicus Albert Hoffman zijn eerste LSD-trip,’ vertelt Michiel van Elk, psychedelica-onderzoeker aan de Universiteit Leiden en organisator van de publieksdag, aan een volle Stadsgehoorzaal. Dat ging zo: ‘Hij had het middel vijf jaar eerder al ontdekt, maar het deed aanvankelijk niet zoveel bij proefdieren en dus liet Hoffman het middel op de plank liggen. Die dag besloot hij om een zelf-experiment uit te voeren en kwam hij in een dromerige toestand terecht. Zelf terugfietsen naar huis was levensgevaarlijk, dus vroeg hij zijn lab-assistent om hem te vergezellen. Tijdens die fietstocht kreeg hij de meest bizarre hallucinaties. Later bleek dat hij niet een klein beetje, maar een enorme dosis LSD had binnengekregen.’ Die dag ging de geschiedenis in als Bicycle Day.

Iets minder dan de helft van de bezoekers heeft ervaring met psychedelica.
'Er wordt nu meer onderzoek gedaan naar psychedelica dan in de jaren 70,' vertelt Michiel van Elk.
Kim van Oorsouw doet veldonderzoek naar de gezondheidseffecten van ayahuasca in een ceremoniële setting.
Gabriël Jacobs is klinisch farmacoloog en hoofd van de psychiatrie-afdeling van het Centre for Human Drug Research, waar hij preklinisch onderzoek doet naar nieuwe behandelmethoden.
Joost Breeksema doet als postdoc onderzoek naar de ervaringen van patiënten en therapeuten in behandeling met psychedelica: 'Door miscommunicatie voelen patiënten zich soms niet goed voorbereid.'

Psychedelica in de behandelkamer

In de jaren die volgden speelden psychedelische drugs een sleutelrol in de flower power-beweging én in de behandelkamer van de therapeut. Psychedelica, zoals LSD en paddo’s, zouden verdrongen herinneringen en emoties naar de oppervlakte brengen en zo helpen bij het verminderen van depressie, angst en posttraumatische stressstoornis. Van Elk: ‘In de jaren 70 werd er in Amerika en Europa volop onderzoek gedaan naar de werking van psychedelische middelen bij psychische klachten, maar de war on drugs heeft die trend tot stilstand gebracht. De laatste tien jaar zit het onderzoek weer in de lift.’ Wat kunnen psychedelica betekenen voor mensen met ernstige psychische problemen, en welke risico’s kleven er aan psychedelica-onderzoek? Op het podium beantwoorden therapeuten, psychiaters en artsen die vragen met verhalen uit de onderzoekspraktijk.

‘Wie weet gaat één van ons later in dit veld aan het werk’

Vincent (links): ‘Op mijn stage bij de neuropsychologie-afdeling van de VU werd deze publieksdag getipt. Sanne en Joram ken ik van de bachelor biopsychologie. Het is leuk om te leren wat de state of the art nu is. Wat ik bijvoorbeeld niet wist is dat wetenschappers op dit moment wachten tot de FDA goedkeuring geeft om MDMA als medicijn te gebruiken.’
Sanne: ‘Als wetenschappers in opleiding denk ik dat we veel kunnen leren vandaag. Of ik zelf ervaring heb met psychedelica? Ja, en ik ben enthousiast over de positieve dingen die het kan brengen. In therapie, maar ook daarbuiten, als je geen psychische ziekte hebt, kun je er open minded van worden.’
Joram: ‘Ik verbaasde me over hoever ze nu al zijn met MDMA in psychotherapie. Het duurde eerst zo lang, en nu wordt het middel misschien dit jaar wel goedgekeurd. Dat had ik niet verwacht. Ik vind het belangrijk van deze ontwikkelingen op de hoogte te zijn: wie weet is een van ons later in dit veld aan het werk.’

MDMA helpt bij trauma

Psychiater Tijmen Bostoen werkt bij Centrum ’45 en doet promotieonderzoek naar de behandeling van posttraumatische stressstoornis met MDMA-ondersteunde therapie. ‘Ongeveer veertig procent van de mensen met PTSS reageert niet op de gangbare behandeling: psychotherapie, medicatie en EMDR. In mijn onderzoek zie ik dat therapie met MDMA vaak voor een doorbraak zorgt.’ Dat komt volgens hem doordat MDMA het gevoel van empathie en zelfcompassie enorm versterkt, je gaat jezelf en anderen beter begrijpen. ‘Bij trauma raakt empathie beschadigd: mensen worden hard voor zichzelf en vertrouwen anderen minder. Onder begeleiding van twee therapeuten leren zij compassievoller naar zichzelf en hun trauma te kijken. De sessies zijn voor hen intense, overstijgende ervaringen die alles in een nieuw perspectief zetten.’

Truffels tegen depressie

Dat herkent ook Renske Blom, psychiater bij NPI en Arkin en als hoofdtherapeut betrokken geweest bij een onderzoek naar de behandeling van depressie met psilocybine, de werkzame stof in paddo’s en truffels. ‘De mensen die meededen aan ons onderzoek kampten al jarenlang met een hardnekkige, moeilijk behandelbare depressie. Ze zaten vast in negatieve gedachten en emoties en verzetten zich ook tegen die ervaring.’ Een capsule met psilocybine schudde die negatieve gedachtenspiraal op. ‘Patiënten werden gevoeliger voor emoties en ervoeren hoe die vastzaten in het lichaam. Piekergedachten vielen weg en biografische herinneringen kwamen juist helder boven, vaak gekoppeld aan intense emoties.’ Mensen ervaren door psychedelica soms dat ze onderdeel zijn van een groter geheel, door de onderzoekers ‘ego-dissolutie’ genoemd. ‘Voor sommige deelnemers was dat prachtig, anderen vonden het beangstigend. Daarom is het belangrijk om na de therapiesessies betekenis te geven aan de ervaring, zogenaamde ‘integratie’. Dat kan door gesprekken met een psycholoog, maar ook door te schrijven en te wandelen.’

‘Gevaarlijk als mensen psychedelica als zelfmedicatie gaan toepassen’

Loes (links): ‘Vroeger heb ik weleens geëxperimenteerd. Ik wilde weten: hoe is het om wiet te roken, enzovoort? Hoe voelt dat? Mijn twee zussen zijn daarentegen helemaal niet nieuwsgierig. Dat zit niet in ieder mens. Wat ik van vandaag vind? Zeer interessant. Ik wil ook wel weten of er onderzoek naar andere middelen is gedaan, zoals narcotica en zo.’
Agnes (rechts) ‘Ik ben geboren in Polen in 1964. Nee, in mijn jeugd heb ik niet met psychedelica geëxperimenteerd. Dit onderwerp trekt me aan omdat het gaat over spraakmakende behandelingen die hoop bieden voor mensen die innerlijk lijden. Als psychotherapeut ben ik vanuit Israël betrokken met de slachtoffers van de aanslagen op 7 oktober. Ik zie wat voor ondraaglijk trauma dat heeft voortgebracht. Deze middelen geven mij hoop. Maar waar ik me zorgen over maak: dat mensen psychedelica als zelftherapie toepassen. Dat is gevaarlijk. Zoals de sprekers al benadrukken: het is belangrijk dat er iemand is die jou bijstaat en steunt, volgens vaste protocollen.’

In de steek gelaten

Psychedelica-onderzoek mag zich dan met rasse schreden ontwikkelen, voor wetenschappers is het vaak nog zoeken naar een juiste aanpak, zegt Joost Breeksema, medeorganisator van deze publieksdag. Hij is ook directeur van stichting OPEN en postdoc aan het UMCG, waar hij onderzoek doet naar de ervaringen van patiënten en therapeuten tijdens therapie met psychedelica. ‘Soms worden patiënten niet goed voorbereid en ontstaat er miscommunicatie. Bij een ketamine-onderzoek kreeg één deelnemer bijvoorbeeld te horen dat het middel pas na enkele sessies effect zou hebben. Hiermee bedoelde de arts dat er pas na een tijdje blijvende effecten zouden optreden. Maar na de eerste dosis ketamine voelde de patiënt vreemde sensaties in zijn lichaam, dat zorgde voor onrust en angst.’ Bij dit ketamine-onderzoek voelden sommige patiënten zich in de steek gelaten. ‘Verpleegkundigen hadden het druk en konden niet de hele tijd naast de patiënt zitten. Hierdoor vonden deelnemers het lastiger de controle los te laten, terwijl dat juist bij psychedelica zo belangrijk is.’

Korrel zout

En ook de resultaten van psychedelica-onderzoek moeten we volgens Michiel van Elk met een korrel zout nemen. ‘Er wordt veel aan cherry picking gedaan: de veelbelovende resultaten halen het nieuws, tegenstrijdige resultaten minder. Ook hebben de mensen die meedoen met het onderzoek vaak al ervaring met psychedelica en staan ze er positief tegenover. Daarnaast is in veel onderzoeken de steekproef klein en het is moeilijk om dubbelblind onderzoek te doen. Wie de placebo heeft gekregen in plaats van de drug, weet dat snel genoeg.’

‘Ik herken hoe psychedelica bepaalde barrières weghaalt’

Taha (links): ‘Ik heb chemische technologie gestudeerd en heb altijd interesse gehad in neurochemie en farmacologie. Nu werk ik als beleidsadviseur in de milieukunde, heel wat anders. Ik vond de term ‘psychoplasticum’, die anesthesioloog Albert Dahan noemde, interessant. Dus het idee dat moleculen een plastisch effect op je hersenen kunnen hebben. Ik heb hem daarnaar gevraagd, maar hij zei dat er nog veel onbekend is over hoe dat precies werkt.’
Sanne: ‘Op dit moment zit ik in mijn vijfde jaar geneeskunde, van daaruit ben ik benieuwd naar de impact die psychedelica hebben in de medische wereld. Ik kan wel eerlijk zeggen dat ik ooit drugs heb gebruikt, en herkende een verhaal dat één van de sprekers voorlas. Over dat ayahuasca een soort inner healing intelligence opwekte. Eerst was ik sceptisch, maar ik kon me vinden in de vergelijking die werd gemaakt met een wond. In principe heelt je lichaam een wond uit zichzelf, maar iemand anders moet het schoonmaken en er een pleister op doen. In die zin begrijp ik hoe psychedelica ervoor zorgen dat jij jezelf kan helen, met hulp van anderen.’
Jan-Willem: ‘Ik ben bijna klaar met de studie taalwetenschappen. Zelf doe ik regelmatig truffels en ik herken veel van wat er beschreven wordt. Hoe psychedelica, in combinatie met therapie, bepaalde barrières weghaalt. In mijn optiek doet psilocybine zelf niet het werk, maar maakt de stof het makkelijker om therapie te doen. Ik vind het ook goed om het stigma van psychedelica af te halen. Ja, drugs kunnen misbruikt worden, maar op veel plekken worden al langer bekende drugs nuttig ingezet. Waarom zouden we dat met deze middelen niet doen?’

Hype gaat crashen

‘Er is nu een hype gaande, en die gaat crashen. Dan hoop ik dat er genoeg overblijft om mee door te kunnen,’ zegt Robert Schoevers, hoogleraar en hoofd van de afdeling psychiatrie aan het UMCG, waar hij onderzoek naar de therapeutische werking van ketamine en psilocybine coördineert. ‘Psychedelica gaan niet alles oplossen. En we hebben nog veel vragen. Ja, ketamine werkt bij mensen met een depressie, maar houdt dat effect aan? Is het te combineren met andere psychedelica? Met welke soorten psychotherapie werken psychedelica het beste? En hoeveel sessies zijn er dan nodig?’ Er zijn nog weinig fase 3-studies geweest waarbij psychedelica op grote groepen deelnemers zijn getest. Vervolgens moet de FDA, de Amerikaanse drugsautoriteit, het middel goedkeuren als medicijn en dan moet er nog onderhandeld worden met zorgverzekeraars. Dit hele proces kan zeker nog zo’n vijf jaar duren, schat Schoevers. In Europa mogelijk nog langer, omdat deze middelen hier eerst goedgekeurd moeten worden door de EMA.

Tijdens de pauze krijgen bezoekers de kans om een virtuele psychedelische trip te ervaren.
Renske Blom werkt als psychiater bij NPI en Arkin en is als hoofdtherapeut betrokken geweest naar een onderzoek voor de behandeling van depressie met psilocybine, de werkzame stof in paddo's en truffels.
De helft van de bezoekers van de LIBC is 'hoopvol' over de toekomst van psychedelica in de behandelkamer.
Patricia Pisters is hoogleraar mediastudies aan de Universiteit van Amsterdam en doet onderzoek naar de verbeelding van psychedelica in onze cultuur.
'Psychedelica zijn geen silver bullet die alles gaat oplossen,' zegt Robert Schoevers, hoogleraar en hoofd van de psychiatrie-afdeling aan het UMCG, waar hij onderzoekers naar de behandeling met ketamine en psilocybine coördineert.

T(r)ipje van de sluier

Tot die tijd kunnen nieuwsgierige bezoekers in de pauzes van de publieksdag vast een voorproefje krijgen met een VR-installatie, waarmee Michiel van Elk en zijn team vorige zomer ook onderzoek deden op Lowlands. Met de VR-omgeving hebben de onderzoekers geprobeerd een psychedelische ervaring na te bootsen. Van Elk peilt de zaal: hoe bevalt dit t(r)ipje van de sluier? ‘Het bevestigt wat ik al dacht: het is niks voor mij. Ik word er naar van,’ zegt een vrouw uit het publiek. Van een andere bezoeker mag er juist wel een tandje bij: ‘Als je echt psychedelica gebruikt, heb je ook nog lichamelijke sensaties erbij. Dit lijkt daarin niet op de echte ervaring, die is nog veel mooier.’