Botanie: een liefde die je niet kunt dwingen
Botanisch filosoof Norbert Peeters vertelt over hoe mensen omgaan met planten in het algemeen, en met onkruid in het bijzonder.
'Onze kijk op planten, hoe we met ze omgaan en hoe ze aan ons verschijnen. Zo zou je mijn studieobject kunnen omschrijven. Botanisch filosofen bestuderen hoe de relatie tussen mensen en planten in de loop van de tijd is veranderd, en nog steeds verandert. Zo werd de gedachte aan kruisbestuiving en de relatie tussen bloemen en bestuivers pas gemeengoed aan het einde van de negentiende eeuw. Lang werd gedacht dat planten zichzelf bestoven. Oftewel, pas na de uitvinding van de telefoon wisten we van de bloemetjes en de bijtjes.’
Plantenblind
'Als ik vroeger naar colleges Archeologie liep, kwam ik via de Hortus botanicus langs een grote libanonceder. Een imposante boom om te zien, maar daar had ik geen oog voor. Best gek, want aan een opvallend gebouw of een groot dier zou geen mens ongemerkt voorbijlopen. Plantenblindheid wordt die nalatigheid genoemd. We merken het groen gewoon niet op. In de pretparken van Disney wordt daar slim gebruik van gemaakt door de dienstingangen en ventilatieroosters, kortom de plekken waar de bezoeker niet op moet letten, te verven in een bepaalde kleur groen: Go Away Green.’
'Zelfs natuurbeschermers en activisten hebben een blinde vlek voor planten.'
Knuffelbaar
'Wij mensen zien planten ofwel als bruikbaar – eten, brandstof en medicatie – ofwel als decorstuk. We vinden dat ze niet te veel rommel of stank mogen veroorzaken. Zelfs natuurbeschermers en activisten hebben een blinde vlek voor planten. Ze richten hun campagnes op de ‘knuffelbare’ dieren. Maar je begint aan de verkeerde kant als je vooral de aap wil redden, en niet de bossen waar die aap leeft. Planten en insecten, daar moet het beginnen. Zij vormen de dominantste soortengroepen op het vasteland.’
Onkruid
'In de term onkruid schuilt een waardeoordeel. Een Amerikaanse filosoof heeft eens gezegd dat wat we als onkruid bestempelen, simpelweg de planten zijn waarvan we het belang voor de mens nog niet hebben ontdekt. Soms verandert er iets in wat we als onkruid beschouwen. Haver en rogge begonnen als onkruid op de akkers van prehistorische boeren, om vervolgens een belangrijk nutsgewas te worden.’
Activist
'In het licht van biodiversiteit lijkt er steeds meer aandacht te komen voor planten. Ik zie hier in de hortus het bezoek toenemen. Misschien hebben we tijdens corona ontdekt hoe fijn planten in onze omgeving zijn, en dat we graag in hun nabijheid verkeren. Ik ben geen activist voor de botanie. Het is een liefde die je niet kunt afdwingen. Zelf heb ik ook pas ontdekt hoe rijk de plantenwereld is aan het einde van mijn studie filosofie. Planten zijn complexe organismen. Ze weten dieren te verleiden en lokken of juist af te weren. Ze weten wat boven en onder is, nemen de wereld om zich heen waar en zijn druk bezig met overleven. En dan zijn ze ook nog van cruciaal belang voor onze eigen overleving.’
Norbert Peeters studeerde Archeologie en Filosofie in Leiden en is botanisch filosoof. Hij werkt als programmamaker voor Studium Generale, is spreker, schrijver en buitenpromovendus bij het Instituut voor Wijsbegeerte, waar hij onderzoek doet naar de geschiedenis van onkruid en invasieve exoten.
Dit artikel verscheen eerder in alumnimagazine Leidraad.
Tekst: Job de Kruiff