Hoe Rusland taal inzet als oorlogsmiddel
Oekraïners zijn nazi’s en mensen uit het Westen zijn satanisten volgens Russische propaganda. Egbert Fortuin vindt dat we de woorden en metaforen die Rusland gebruikt serieus moeten nemen. ‘Beeldvorming is heel krachtig, vaak krachtiger dan feiten. Kennis van het Russisch helpt ons Rusland beter te begrijpen.’
Dat Rusland Oekraïners wegzet als nazi’s die genocide plegen en mensen uit het Westen als satanisten was voor veel mensen nog niet zo lang geleden een schok. Maar voor mensen die Rusland via de Russische taal kennen was het dat niet, legt hoogleraar Russian Language and Linguistics Egbert Fortuin uit in zijn oratie op 27 januari. ‘Die framing van Oekraïners als nazi's is al veel eerder begonnen en tijdens de Maidanrevolutie in 2014 is het ontploft’, legt Fortuin uit. ‘Vanaf toen gebruikte Rusland dat kader heel bewust, met name richting zijn eigen bevolking. Om zo het idee te geven dat het bezetten van de Krim en een deel van het oosten van Oekraïne goed is en Rusland helpt om de mensen daar te bevrijden van de nazi’s.’
'Russen die vechten in Oekraïne zullen geen mededogen hebben met Oekraïners die ze tegenkomen.'
Oekraïners worden ontmenselijkt
Een voorbeeld daarvan was deze maand nog in het nieuws. Rusland haalt weeskinderen uit bezette Oekraïense gebieden en brengt ze in Rusland onder bij pleeggezinnen. ‘Dat is een oorlogsmisdaad’, zegt Fortuin. ‘Maar op de Russische televisie wordt trots verteld dat deze zielige, arme kinderen zijn gered van nazi’s die genocide plegen. Het framen heeft verstrekkende gevolgen. Oekraïners worden ontmenselijkt door dit beeld, waardoor Russen die in Oekraïne vechten geen mededogen zullen hebben met Oekraïners die ze tegenkomen. Het zijn toch nazi’s en fascisten.’
Het Westen wordt door Rusland neergezet als onchristelijk, pervers, satanistisch, en vol met pedofielen. Rusland is de hoeder van de christelijke waarden en het Westen is een verdorven maatschappij die daar juist tegenin gaat. Fortuin: ‘Voor ons is dit allemaal heel bizar, hoe kunnen ze nou serieus denken dat wij satanisten en pedofielen zijn? Toch moeten we hier wel serieus naar kijken. Beeldvorming is heel krachtig, vaak krachtiger dan feiten. Zeker in landen, zoals Rusland, zonder vrije pers.’
Ook in de media worden termen bedacht door het Kremlin overgenomen.
Niemand nam de propaganda serieus
Fortuin roept daarom op om waakzaam te zijn op de Russische propaganda. ‘Door het Westen of Oekraïne systematisch op een bepaalde manier te presenteren, met behulp van woorden, metaforen en beelden, gebruikt Rusland taal als een krachtig middel om een bepaalde visie uit te dragen en mensen bewust en onbewust te overtuigen deze visie over te nemen.’ Groeperingen in Nederland en andere landen doen dit al en ook in de media worden termen bedacht door het Kremlin overgenomen.
Eerder nam volgens Fortuin bijna niemand de propaganda serieus, maar vervolgens zijn in 2008 wel twee gebieden in Georgië bezet en in 2014 gebieden in Oekraïne. ‘Ik denk dat het belangrijk is om aandacht te besteden aan hoe Rusland de beeldvorming probeert te beïnvloeden en wat Ruslands visie is van de werkelijkheid. Om dat te kunnen doen, is hele goede kennis van de Russische taal nodig. En die kennis kan ook helpen om ons tegen de propaganda te weren.’
Taal om van te leren
In zijn oratie spreekt Fortuin niet alleen over Russische propaganda, maar ook over hoe interessant Russisch is voor het bestuderen van andere talen. ‘Het is heel anders dan de talen die we kennen zoals het Nederlands, Frans of Engels. Russisch kan inzichten bieden in hoe taal in het algemeen werkt. Het Russisch heeft bijvoorbeeld een heel vrije woordvolgorde. Door dit te bestuderen kunnen we meer leren over wat is aangeboren en aangeleerd op het gebied van taal.’
Tekst: Dagmar Aarts
Foto: Istock