'Behandeling van kanker moet ‘slechts’ een levensgebeurtenis van zes weken worden'
Toen Christian Blank zijn allereerste ontdekking deed was de immuuntherapie, het onderzoeksgebied van deze internist, het sufferdje van het kankeronderzoek. Nu, ruim twintig jaar later, is Blank benoemd tot bijzonder hoogleraar Interne Geneeskunde voor zijn klinisch onderzoek naar immunotherapie. Oratie vrijdag 14 oktober.
De leerstoel die in 2020 is ingesteld door het Nederlands Kanker Instituut bewijst, aldus Blank, dat het geloof in kankerimmunotherapie helemaal terug is. Tijdens zijn oratie ‘A cycle of life of T-Cel activation’ staat hij uitgebreid stil bij zijn levenswerk: checkpoint-remmers.
Als postdoc in het laboratorium van Thomas Gajewski in Chicago raakte Christian Blank aan het begin van dit millennium gegrepen door het onderzoek naar checkpoint-remmers. Het idee dat het eigen immuunsysteem geleerd kan worden om kanker te bestrijden vond hij buitengewoon elegant. En het liet hem niet meer los dat checkpoint-remmers, die een aantal jaar daarvoor waren ontdekt, daar de sleutel in konden zijn. 'Mijn levenswerk is aantonen dat immuuntherapie met checkpoint-remmers bij veel kankers toepasbaar is.' Het goede nieuws is dat Blank, uiteraard met hulp van velen, op 50-jarige leeftijd al een heel eind is gevorderd.
Blank heeft in de afgelopen twee decennia met anderen laten zien hoe voorkomen kan worden dat afweercellen uitgezet worden door tumorcellen, en dus ‘gewoon’ door kunnen gaan met het herkennen en opruimen van tumorcellen. Dat kan door de stopsignalen die tumorcellen afgeven, te blokkeren. Checkpoint-remmers zorgen ervoor dat de ‘handjes’ van de tumor niet op de ‘schakelaars’ van de afweercellen kunnen drukken. De kanker stopt daardoor met groeien en sterft in veel gevallen af.
De onderzoeksgroep van Blank in het Antoni van Leeuwenhoek richt zich op het personaliseren van deze therapie bij melanomen, zodat steeds meer tumoren kunnen worden opgeruimd en de bijwerkingen voor patiënten kleiner worden. Er zijn inmiddels zo’n 20 tot 30 middelen in ontwikkeling die allemaal een ander stopsignaal van tumorcellen blokkeren.
Betere immuunreactie
Daarnaast ontdekte Blank dat deze vorm van immuuntherapie bij melanomen een veel beter resultaat geeft als het vóór de operatie wordt gegeven in plaats van na de verwijdering van de tumor. Want door deze neoadjuvante behandeling krijgt het immuunsysteem de gelegenheid om de hele verscheidenheid aan kankercellen te herkennen en zo een betere immuunreactie te geven.
Dit wil hij in toekomst ook in het LUMC met Ellen Kapiteijn doen bij het oogmelanomen. 'Ik ben destijds terecht gekomen bij melanomen omdat dat de moeilijkste tumoren waren, waar chemotherapie en bestraling nauwelijks effect hadden. Ik hoefde dus geen strijd aan te gaan met andere therapieën. Maar het kan dus met alle soorten solide kankers. En dat gebeurt ook steeds meer.'
Geluk van de underdog
Uiteraard gingen hier vele jaren onderzoek overheen, maar toch was dat relatief snel. 'Dat was het geluk van de underdog', vertelt hij. Bijna niemand hield zich met onderzoek naar checkpoint-remmers bezig. En degene die dat wel deden wisten elkaar gemakkelijk te vinden en deelden hun bevindingen met elkaar. 'Die open houding is niet alleen heel prettig werken, maar zorgt er ook voor dat je samen echt vaart kunt maken. We waren klein en snel.' Dat kleine is er inmiddels af. Maar het snelle niet. Ook nu hij heel veel vakgenoten heeft, wordt er nog altijd goed samengewerkt.
De resultaten zijn indrukwekkend. Binnen tien jaar tijd wist de melanoomartsengemeenschap vijftig procent van de patiënten met melanoom in een laat stadium te genezen. Maar niet alleen de overlevingskans ging omhoog. Met de nieuwste neoadjuvante behandelingen is de therapie ook nog eens aanzienlijk verkort naar zes weken voor vele patiënten. Verminkende operaties blijven bij de helft van de patiënten ook nog achterwege. De behandeling is ook nog eens een stuk goedkoper, namelijk 16.000 euro per patiënt in plaats van 60.000 euro. En, ook zeer belangrijk, de patiënt voelt zich veel sneller af van het ‘patiënt-zijn’, waardoor zij/hij weer sneller het leven hervat en aan het werk gaat.
95 procent genezen
Over tien jaar hoopt hij 95 procent van de vroege stadium melanoompatiënten te genezen. 'Nu is dat tussen 85 en 90 procent. Dat is al hoog, maar die laatste 10-15 procent zijn altijd het moeilijkst. Daar richten we ons de komende jaren op. En ook op de manier waarop de patiënt de behandeling ondergaat. Als veel mensen genezen van kanker hoort ook de behandeling te veranderen in een life-event van zes weken, bij voorkeur in een hotelachtige omgeving. En met dagelijkse nazorg via een geavanceerde app thuis.'
Of hij tegen die tijd dan zelf nog aan het roer staat van dit onderzoek betwijfelt hij. Over een jaar of vijf wil hij het stokje best doorgeven aan jonge talentvolle onderzoekers. Zelf richt hij zich dan graag nog een tijd op een zeldzame tumor waar nog maar weinig onderzoek naar gedaan is.
Neo-liberalisme in de gezondheidszorg
En wie weet gaat hij zich eens serieus tegen het zorgbeleid aan bemoeien. Bij voorkeur in een adviseursrol. Hij is van jongs af aan politiek geëngageerd en ziet zijn overtuiging heden ten dage nog sterker bevestigd dan toen hij 18 was: namelijk dat het neo-liberalisme niet werkt. Althans niet in de cruciale sectoren. En al helemaal niet in de gezondheidssector. Hij wijst op het Elektronische Patiënten Dossier dat belangrijke innovatie in de zorg in de weg staat. En op de te dominante rol van de farmaceutische industrie. Het is moeilijk innovatieve klinisch onderzoek zonder de samenwerking met farmaceutische industrie te doen. Hem is het gelukt hun te overtuigen, maar veel onderzoek gaat bijvoorbeeld niet meer door als een product, dat nog steeds bij de dure geneesmiddelen hoort, uit patent gaat.
Maar dat is misschien iets voor later in het leven. Eerst wil hij ervoor zorgen dat de behandeling van een stadium III-ziekte (een tumor met uitzaaiing in de lymfeklieren) bij veel patiënten ‘slechts’ een levensgebeurtenis wordt van zes weken. Waardoor ze weer sneller hun normale leven kunnen hervatten.
Tekst: Marijn Kramp