'First Americans': expositie over roerig verleden en heden van inheemse Amerikanen
De expositie First Americans in Museum Volkenkunde demonstreert de veerkracht en creativiteit van inheemse Amerikanen. Indringende kunst, mode en affiches laten zien dat het verleden nooit ver weg is. Kunstenaar Jacob Meders liet zich inspireren door 16-eeuwse prenten uit de Leidse Universiteitsbibliotheek. De expositie is te zien t/m 25 juli 2021.
‘We dragen onze voorouders altijd op onze schouders’, zegt gastconservator Joe Horse Capture vanuit Los Angeles in een videogesprek. Vanwege de reisbeperkingen kon hij niet naar Leiden afreizen voor de opening op 9 juli. De historicus, die afstamt van de A’aniiih in Montana, stelde met museumconservator Henrietta Lidchi de tentoonstelling samen. Horse Capture: ‘Veel tentoonstellingen over Native Americans zijn óf historisch óf hedendaags. Deze expositie in Leiden verbindt voortdurend het heden met het verleden.’
Klassieke motieven
Zo zien we historische objecten en gebruiksvoorwerpen naast hun moderne variant om te laten zien dat inheemse Amerikaanse kunstenaars dikwijls teruggrijpen op klassieke motieven van hun voorouders. Zoals een figuratief patroon op een 12-eeuwse kom naast een 21e-eeuwse variant die de aanbidding van de mobiele telefoon voorstelt.
De Native Americans vormen een heel diverse groep en alleen al in de VS erkent de federale staat 537 inheemse ‘tribes’. De tentoonstelling loopt tot 26 juli 2021 en maakt deel uit van de herdenkingsactiviteiten in het Pilgrimjaar Leiden400. In 2020 is het 400 jaar geleden dat de Pilgrims (Engelse protestantse geloofsvluchtelingen) na een jarenlang verblijf Leiden verlieten en in Amerika een kolonie stichtten. De kolonisatie had dramatische gevolgen voor de inheemse bewoners.
Modieuze twist
Kleding laat zien hoe hedendaagse modeontwerpers spelen met klassieke elementen zoals kraaltjes en diermotieven en daar een modieuze twist aan geven. Zo wordt traditie telkens als inspiratiebron gebruikt, maar blijft er ook ruimte voor een eigentijdse invulling.
Universiteitsbibliotheek
Opvallend zijn de grote houtblokdrukken van Jacob Meders. De Amerikaanse kunstenaar, met Mechoopda- en Maidu-roots, maakte een serie van vijf houtblokdrukken die reageren op de 16e-eeuwse prenten die hij bestudeerde in de bijzondere collectie van de Leidse Universiteitsbibliotheek. Al in de 16e-eeuw maakten Europese kunstenaars afbeeldingen van inheemse volkeren in Amerika. Een belangrijke graveur in dit genre was Theodoor de Bry (1528-1598). Deze Vlaamse illustrator maakte prenten over de verovering van Amerika en baseerde zich volledig op verslagen van anderen, want zelf was hij daar nog nooit geweest. Meders bekeek deze prenten - nog net voor de lockdown in februari dit jaar – in de Leidse UB.
Wie zijn de rechtmatige vertellers?
In de houtblokdrukken die Meders daarna maakte verwijst hij naar die 16e-eeuwse voorstellingen door het gebruik van deels dezelfde beeldtaal; zoals de voorstelling van inheemse bewoners en veelvoorkomende motieven waaronder mais en manden. Hij refereert aan kolonisatie en geweld en toont een figuur die boven zijn middel een Europese kolonist is en daaronder een inheemse bewoner. De 16e-eeuwse prenten werden gebruikt om te laten zien dat Europeanen superieur waren aan inheemse volkeren. Met zijn werk wil Meders de vraag oproepen wie de rechtmatige vertellers zijn van de inheemse Amerikaanse geschiedenis.
Videogames
Een belangrijk thema van de expositie is het terugwinnen van soevereiniteit. Protestaffiches verwijzen naar de strijd om landrechten die ook tegenwoordig nog gevoerd wordt. De kunstenares Skawennati maakt videogames en creëert virtuele omgevingen met ‘inheems Amerikaanse ruimtes’. Ze refereert aan oude inheemse scheppingsverhalen om te waarschuwen dat de mens beter voor de aarde moet zorgen.
Inheemse baby op de maan
Fotograaf Hulleah J. Tsinhnahjinnie eist met humor ook meer ruimte op voor de ‘First Americans’. Op een foto van de eerste maanlanding zoeft een inheemse dreumes met haar spacescooter over de maan terwijl Neil Armstrong net geland is en claimt dat hij de eerste mens op de maan is.
Metershoge muurschildering
De tentoonstelling begint en eindigt buiten het museum met de metershoge muurschildering van Yatika Starr Fields. In de kleurrijke graffiti zijn meerdere gezichten te ontwaren die samen een ‘culturele dialoog’ verbeelden. De kunstenaar liet zich verrassend inspireren door de 17e-eeuwse Hollandse meester Frans Hals.
-
Jacob Meders maakt een houtblokdruk naar aanleiding van prenten in de UB. Foto Henrietta Lidchi
Tekst: Linda van Putten