'Dankzij het Leids Media Fonds hebben we de gemeenteraad kunnen factchecken'
‘Volgens Timmermans blijven Poolse werknemers meer in Polen, maar cijfers zijn er niet,’ kopte de nieuwswebsite nu.nl tijdens de Europese verkiezingen in 2019. Het betrof een factcheck waarin werd gecontroleerd of een uitspraak van PvdA-lijsttrekker Frans Timmermans klopt. Dit werd gedaan door het team van Nieuwscheckers, de factcheckers van de Universiteit Leiden. Tijdens de Europese verkiezingen konden ze, dankzij de opbrengst van een crowdfundingsactie en samenwerking met NU.nl, politici factchecken en hun bevindingen delen met een groot publiek.
‘In dit geval bleken er helemaal geen cijfers te zijn over het aantal polen dat in Polen blijft en er was geen daling te zien in het aantal Polen dat naar Nederland komt om te werken,’ vertelt de Leidse universitair docent Alexander Pleijter, die samen met zijn collega Peter Burger Nieuwscheckers oprichtte.
Onderdeel minorvak
Naast beweringen van politici controleert Nieuwscheckers berichten uit media, zoals kranten, tijdschriften en nieuwssites. Het begon in 2009 als onderdeel van het minorvak Wetenschapsjournalistiek. ‘We gaven studenten de opdracht om te controleren of berichten, meestal over wetenschappelijk onderzoek, kloppen,’ zegt Pleijter. Inmiddels is er een mastervak Factchecking.
Sinds 2017 factcheckt Nieuwscheckers ook uitspraken van politici. Dat begon tijdens de Tweede Kamerverkiezingen met een onderwijsproject waarin studenten fulltime beweringen uit politieke debatten controleerden. En dat drie weken lang.
Samenwerking Facebook
Dat trok de aandacht van Facebook die naar aanleiding van de commotie rondom de presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten de strijd aan wilde gaan met nepnieuws. Het bedrijf ging samenwerken met Nieuwscheckers. ‘We hebben een jaar lang Nederlandstalig nieuws dat op Facebook gedeeld werd gecontroleerd,’ vertelt Pleijter. ‘Met het geld dat we daarmee verdienden, huurden we een freelance wetenschapsjournalist en studentassistenten in als redacteuren. Daardoor waren we niet meer afhankelijk van onze studenten. Het nadeel daarvan was namelijk de beperkte looptijd van projecten of vakken. Daartussen lag het factchecken stil.’
Sinds de samenwerking met Facebook zijn meer projecten van Nieuwscheckers gefinancierd met subsidies. ‘Dankzij het Leids Media Fonds hebben we bijvoorbeeld de gemeenteraad van Leiden kunnen factchecken,’ vertelt Pleijter. ‘Daarvoor hebben we samengewerkt met het Leids Dagblad. De politiek verslaggever van die krant ging naar gemeenteraadsvergaderingen en wij checkten beweringen die daar werden gedaan.’
Merkbaar effect
De factchecks hebben merkbaar effect. Door een check gaf een Leids gemeenteraadslid op Twitter toe het bij het verkeerde eind te hebben. Bij de Europese verkiezingen brachten politieke partijen veranderingen aan op hun website naar aanleiding van factchecks. ‘Ook merkten we dat alleen al het idee dat iemand je controleert effect heeft.’
‘Uiteindelijk is het doel van factcheckers niet om ergens het label ‘waar’ of ‘niet waar’ op te plakken, maar om uit te leggen hoe het precies zit en belangrijke kanttekeningen te zetten als politici zelf dat niet doen’, zegt Pleijter.
Nieuwscheckers heeft de ambitie om verder uit te breiden. Het is nu een goedlopend onderwijsproject. Maar eigenlijk willen ze daarnaast een permanente redactie. ‘Daarom zoeken we naar continue financiering zodat we het hele jaar door kunnen factchecken.’
Tekst: Dorine Schenk
Foto: Alexander Pleijter (links, staand) tijdens een congres van de Nieuwscheckers.
Mail de redactie
Nepnieuws op 3 October University
Op 3 oktober - tijdens het Leids Ontzet - organiseert de Universiteit Leiden de 3 October University. Dat doen we dit jaar speciaal voor kinderen! Zij horen in het Van der Werfpark alles over nepnieuws, dino's en buitenaards leven. Kom je ook?