Recycling in de prehistorie
De eerste circulaire economie ter wereld was in de bronstijd. Maar die was niet volledig duurzaam, vertelt Hoogleraar Archeologie van het Vroege Europa David Fontijn op de NGL-lezing van donderdag 17 januari. Men haalde namelijk structureel brons uit de circulatie door zwaarden, sieraden en andere waardevolle voorwerpen te vernietigen.
Na de opening van de 1016e vergadering van het Natuurwetenschappelijk Gezelschap Leiden door plaatsvervangend voorzitter Han de Winde, begon David Fontijn zijn verhaal. De 150 alumni, medewerkers en studenten in het publiek luisterden aandachtig.
Brons: een geniale vondst
Het combineren van koper met tin bleek een van de belangrijkste ontdekkingen te zijn van de toenmalige wereld: dit leidde tot de eerste circulaire economie van de wereld, vertelt Fontijn. Brons is een enorm sterk, nuttig materiaal, dat je oneindig vaak kunt omsmelten. Een materiaal dat zich dus uitstekend leent voor recycling, maar ook voor serieproductie met behulp van stenen mallen. Heel Eurazië ging over op brons. Wat ook uniek was voor die tijd: koper- en tinmijnen kwamen niet overal voor. Men moest dus voor het eerst de grondstoffen van ver halen. Hierdoor werden mensen afhankelijk van onbekenden.
Systematische vernietiging
Vreemd is dat, ondanks de grote waarde, de prehistorische mens bronzen voorwerpen weggooide in rivieren en moerassen. En ze gooiden niet zomaar voorwerpen weg. De vondsten uit de bronstijd betreffen prachtig vervaardigde zwaarden, bijzondere sieraden en waardevolle tools, opvallend genoeg veelal ongebruikt. De vindplekken suggereren dat deze voorwerpen niet in een tijdelijke verbergplaats gestopt waren, want spullen terughalen uit moerassen en rivieren is vrijwel onmogelijk. Ook is het zeer onwaarschijnlijk dat de objecten uit verspoelde graven kwamen. De tienduizenden intacte graven die gevonden zijn, bevatten nooit wapens of andere waardevolle spullen. Alles wijst erop dat de bronstijdmens doelbewust en met regelmaat kostbare bronzen voorwerpen aan het landschap gaf.
Was de prehistorische mens irrationeler dan wij?
Het lijkt bijzonder onlogisch of bijna absurd dat bijvoorbeeld een serie van 12 ongebruikte zwaarden zomaar weggegooid werd. Maar zijn wij dan wél veel rationeler dan onze prehistorische voorgangers? ‘Wij gooien ook waardevolle spullen weg zonder dat daar een rationele, logische reden achter zit’, zegt Fontijn. ‘Denk aan een muntje in een fontein gooien of het hangen een slot op de Pont des Arts in Parijs waarna we de sleutel in de Seine gooien. In de bronstijd zal men ook zo hun redenen gehad hebben.’
Het Natuurwetenschappelijk Gezelschap Leiden organiseert lezingen en excursies voor alumni en (oud-)medewerkers van de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen en het LUMC en andere geïnteresseerden uit de regio Leiden.
Benieuwd welke lezingen er op het programma staan? Bekijk de agenda.