Hoe de ‘Engelse ziekte’ helemaal niet zo Engels bleek
Een tekort aan vitamine D wordt vaak geassocieerd met bedompte Engelse fabriekssteden ten tijde van de Industriële Revolutie. Uit skeletonderzoek blijkt nu echter dat de ‘Engelse ziekte’ ook gewoon op het Nederlandse platteland voorkwam. Promotie op 29 januari.
Iedere zomer worden we gewaarschuwd voor de gevaren van te veel zon. Maar ook te weinig zonlicht kan voor vervelende gezondheidsproblemen zorgen. Nog niet zo heel lang geleden werden veel mensen getroffen door de Engelse ziekte, een aandoening waarbij mensen O-benen, een scheve ruggengraat of gebitsproblemen krijgen omdat zij te weinig vitamine D aanmaken uit zonlicht.
Niet zo Engels
Uit skeletonderzoek van promovenda Barbara Veselka blijkt nu dat deze ziekte echter helemaal niet zo Engels is als de naam suggereert. Ook Nederlanders in de 16de tot de 20ste eeuw hadden zeer regelmatig last van rachitis, zoals de Engelse ziekte officieel heet. Van de Beemster tot Rotterdam en van Hattem tot Bloemendaal trof Veselka symptomen van de ziekte aan in skeletcollecties. Ze vergeleek die resultaten met Engelse skeletten, en vond dat het percentage ziektegevallen in de Nederlandse skeletcollecties nauwelijks onderdeed voor de Engelse populatie.
Deze opvallende conclusie gaat in tegen het heersende beeld van de Engelse ziekte, zegt Veselka. ‘Rachitis wordt gezien als een typische ziekte van grote, geïndustrialiseerde steden. De opkomst van fabriekswerk zorgde ervoor dat arbeiders minder op het land werkten, en daardoor gevoeliger waren voor een tekort aan vitamine D. Ook zou de luchtvervuiling in de steden de zonnestralen hebben geblokkeerd. Groot-Brittannië industrialiseerde als eerste, dus vandaar de naam Engelse ziekte.’
Sociaal-culturele gebruiken
Nu blijkt rachitis dus ook volop aanwezig in een Nederlandse plattelandsgemeentes als de Beemster. Maar wat is dan wél van invloed op de prevalentie van de ziekte, als de mate van industrialisatie niet de bepalende factor is? In haar proefschrift legt Veselka de schuld bij de sociaal-culturele gebruiken in een bepaalde regio. ‘Zo gingen veel mensen tot voor kort zeer bedekt gekleed. Vrouwen droegen lange jurken, mannen hadden meestal een hoed of pet op hun hoofd, en ook de kinderen werden vaak als een soort mini-volwassenen van top tot teen aangekleed.’
Daarnaast was het vaak ook een keuze om de huid minder aan de zon bloot te stellen. Een witte huid werd lange tijd gezien als chique, aangezien een gebruinde huid werd geassocieerd met fysieke arbeid op het land. En dan had je nog de cultureel bepaalde geslachtsverhoudingen: vrouwen werkten voornamelijk binnenshuis, en kregen daarom minder zon. Met desastreuse gevolgen, blijkt achteraf. In de Beemster werden bijvoorbeeld veel meer vrouwen dan mannen getroffen door een vitamine D-tekort.
632 skeletten
Veselka onderzocht voor haar proefschrift 632 skeletten van zes verschillende Nederlandse begraafplaatsen. Dat deed ze allereerst met het blote oog, omdat O-benen bijvoorbeeld ook zonder microscoop prima zijn waar te nemen. Daarnaast onderzocht ze van verschillende skeletten ook het tandbeen uit de kiezen en hoektanden. Een plakje tandbeen ziet er onder de microscoop namelijk een beetje uit als de stam van een doorgezaagde boom: je kunt aan de ‘jaarringen’ zien op welke leeftijd iemand vitamine D-tekort heeft gehad, en hoe vaak. Veselka: ‘Bij één persoon waren maar liefst zeven periodes van vitamine D-tekort zichtbaar, vermoedelijk iedere winter weer. Deze man had het niet bepaald getroffen.’
Nog altijd relevant
Al doet Veselka archeologisch onderzoek, de uitkomsten van haar onderzoek zijn ook vandaag de dag nog relevant. Al eerder is gesignaleerd dat vitamine D-tekort aan een comeback bezig is, maar ondanks alle goede raad krijgt een groeiend aantal mensen er last van. Kinderen spelen vaker binnen, we smeren ons suf met zonnebrand, en met de immigratie uit moslimlanden zorgt ook de gezichtsbedekkende kleding voor problemen. Veselka: ‘Je kunt mijn onderzoek zien als een waarschuwing wat de ziekte kan aanrichten. Bovendien geeft het medische informatie die je bij geneeskunde niet zomaar kunt verzamelen. Je laat iemand immers niet zeven winters lang met de symptomen van rachitis rondlopen, dat zou volstrekt onethisch zijn.’
Tekst: Merijn van Nuland
Hoofdafbeelding: Barbara Veselka
Mail de redactie