Studenten lossen spinnenmysterie op in Borneo
Ze sprayden met maiszetmeel en tekenden nauwkeurig spinnengeslachtsorganen. Op verschillende manieren bestudeerden studenten in het dichtbegroeide tropische regenwoud van Borneo de daar aanwezige spinnensoorten. En passant losten ze ook nog een mysterie op. Ze publiceerden er begin april over in Biodiversity Data Journal.
Onbekende mannetjesspin bij vrouwtje in web
Elke twee jaar trekken Leidse studenten de regenwouden van Borneo in. De expeditie van 2018 kreeg een onverwachte spin-off. Tijdens een tocht door de jungle van Maleisisch Borneo vonden studenten een spinnenweb met daarop de opvallend rood en blauw gekleurde vrouwtjesspin Opadometa sarawakensis. In hetzelfde web ontdekten ze een mannetjesspin. En dat terwijl het mannetje van die soort nog niet beschreven was in de wetenschappelijke literatuur. Zouden de twee gevonden spinnen van dezelfde soort zijn?
Mannetjes moeilijk te matchen
Het mannetje had in tegenstelling tot het vrouwtje geen opvallende kleuren en was veel kleiner, constateerden de studenten. ‘Door grote verschillen tussen de seksen staat het geslacht Opadometa erom bekend dat de mannetjes moeilijk te matchen zijn met de vrouwtjes,’ legt bioloog en cursusleider Jeremy Miller uit. De vondst van de mysterieuze mannetjesspin was volgens Miller een mooie kans voor de studenten van de cursus Tropical Biodiversity and Field Methods. ‘Het leek mij leerzaam voor de studenten om te zien hoe een wetenschappelijke publicatie tot stand komt.’ Met hulp van de onderzoekers en andere studenten die in het Danau Girang Field Centre (DGFC) verbleven, beschreven studenten de gevonden individuen.
Eng
‘De studenten waren erg toegewijd en sommigen deden dag en nacht veldonderzoek om extra data te vinden,’ vertelt Miller enthousiast. Eén van die fanatieke studenten was masterstudent Biologie Lianne Koets. ‘Het was interessant en leerzaam, maar vooral heel leuk. In de jungle zochten we naar spinnenwebben door maiszetmeel te verstuiven. Dat maakte de spinnenwebben beter zichtbaar. Vervolgens bestudeerden we de webben en vingen we de spinnen voor identificatie. Toen we een grote spin in een web vonden, waren we blij, maar stiekem vonden we het ook eng om de spin te vangen. Achteraf bleek het ook nog eens om een jong individu te gaan.’
Improviseren
Naast het veldwerk moest er ook veel werk binnen in het veldstation gebeuren. De docenten daagde hun studenten uit om creatieve oplossingen te bedenken, vertelt Miller. Want in de tropen zijn de middelen beperkt. ‘Sommige studenten ontwikkelden hun eigen methode om hogekwaliteitsfoto’s te maken van het kleine mannetje. Met behulp van een mobiele telefoon en een externe lens,’ vertelt Miller trots. Daarnaast maakte een andere student wetenschappelijke tekeningen van de geslachtsorganen.
Mogelijkheden voor DNA-onderzoek waren er niet in het veldstation. ‘DNA-analyse is een relatief nieuwe ontwikkeling in de meer dan 250-jarige geschiedenis van biodiversiteitsonderzoek. Momenteel onderzoekt onderzoeker en oprichter van deze cursus Menno Schilhuizen de mogelijkheden van het draagbare en snelle DNA-sequentieapparaat MinION in het veld.’
Onderzoek in actie
Uiteindelijk concludeerden de onderzoekers en studenten dat het vrouwtje en het mannetje tot dezelfde soort behoorden. Aangezien het mannetje in het web van het vrouwtje was gevonden en er geen andere spinnen van het geslacht Opadometa waren ontdekt tijdens de surveys. 
Deze conclusie verwerkten de onderzoekers en studenten samen met een uitgebreide beschrijving van de gevonden exemplaren tot een artikel. Tijdens de slotdag van de cursus stuurden ze het in naar Biodiversity Data Journal. Een maand later werd het artikel gepubliceerd.
Benoît Goossens, directeur van DGFC is enthousiast over de publicatie. ‘Ik vind het mooi dat studenten tijdens de cursus betrokken werden bij de beschrijving van de spin. Dit is onderzoek in actie en het laat zien wat we kunnen bereiken met ons veldstation. Er is namelijk nog steeds veel onbekend over de tropische regenwouden en er zijn dus nog vele wonderen te ontdekken.’