Eerste grammatica van het Hamar onthult uniek taalsysteem
Linguïst Sara Petrollino schreef de eerste uitgebreide grammatica van het Hamar, een taal gesproken in Zuidwest-Ethiopië met unieke eigenschappen. Promotie op 10 november.
Uniek gendersysteem
Petrollino ontdekte een unieke eigenschap waarin het Hamar behoorlijk verschilt van alle andere tot nu toe bekende talen. Het gendersysteem voor zelfstandige naamwoorden blijkt in het Hamar namelijk behoorlijk complex te zijn. In de meeste talen is een zelfstandig naamwoord mannelijk, vrouwelijk of onzijdig. Denk bijvoorbeeld aan het Franse la table (de tafel – vrouwelijk) of het Duitse der Baum (de boom – mannelijk). Petrollino ontdekte echter dat in het Hamar elk zelfstandig naamwoord zowel vrouwelijk als mannelijk kan worden gebruikt, een fenomeen waarvan de beroemde linguïst Greville Corbett het bestaan altijd uitsloot.
Klein is mannelijk
De toekenning van een mannelijk of vrouwelijk geslacht gebeurt in het Hamar uiteraard niet willekeurig. Eén van de toepassingen bijvoorbeeld is om er de omvang van een object mee aan te geven. Een groot imposant gebouw is vrouwelijk, terwijl een klein onbenullig gebouwtje een mannelijke vervoeging krijgt toegewezen. Ander voorbeeld: wanneer een verhalenverteller extra nadruk wil leggen op een bepaald element in zijn tekst, zal een mannelijke vervoeging hem daarbij helpen.
Preciezer lokaliseren
In haar proefschrift beschrijft Petrollino ook een uniek en veelzijdig systeem uit het Hamar om de afstand tot een object aan te duiden. Waar we in het Nederlands niet veel verder komen dan het onderscheid tussen dichtbij (dit boek) en verder weg (dat boek), kan iemand in het Hamar ook aangeven of een object zich bijvoorbeeld hoger, lager, of op hetzelfde niveau als de spreker bevindt. ‘De omgeving waarin Hamar wordt gesproken is enorm bergachtig, dan kan het handig zijn als je de locatie van een object nauwkeurig kunt omschrijven,’ aldus Petrollino.
Voortbestaan
Hamar wordt gesproken in het Zuid-Westen van Ethiopië. De herders van de Hamar-gemeenschap bewonen de Lower Omo Valley, een gebied dat op de UNESCO Werelderfgoedlijst staat. Ongeveer 46.500 mensen spreken de taal, genoeg volgens diezelfde UNESCO om het Hamar in leven te houden. Toch maakt Petrollino zich zorgen om het voortbestaan van de taal. ‘De gemeenschap en haar manier van leven staat momenteel onder druk, wat eventueel kan leiden tot veranderingen in het taalgebruik. Zo had de aanleg van een grote dam in Omo River veel maatschappelijke impact, en wil de overheid van de Omo Valley één grote suikerbietplantage maken.’
Geïsoleerd
Om research te doen verbleef Petrollino tien maanden lang in de Hamar-community, waarin ze liefdevol werd opgenomen. Dat veel stamleden haar dissertatie zullen gaan lezen lijkt onwaarschijnlijk. Petrollino: ‘De meeste mensen leven totaal geïsoleerd, ze weten soms niet eens dat ze in ‘het land Ethiopië‘ wonen, dat er een continent Afrika bestaat, en dat er daarbuiten nog een hele wereld is. Maar er is ook een kleine groep geschoolde Hamar die het belang van mijn werk inziet.’