Donner waarschuwt voor verzwakte Europese Unie
De vluchtelingencrisis en terreurdreiging vragen om een betere Europese samenwerking, stelt Piet Hein Donner in zijn Cleveringa-oratie op 26 november in het Academiegebouw. ‘Kiezen voor een open en pluriforme gemeenschap vergt moed.’
Hoe verder na aanslagen Parijs
'Wat vinden we normaal? Kiezen we voor gesloten grenzen en achterdocht jegens buitenlanders?' Donner refereert in zijn oratie in het Academiegebouw aan de boodschap van professor Cleveringa in diens protestrede. Precies 75 jaar geleden protesteerde hij op deze plek tegen het ontslag van joodse collega’s. De rechtendecaan zei: 'We hadden gemeend hiervoor gespaard te zullen worden.' Cleveringa waarschuwde dat we verontrustende ontwikkelingen niet klakkeloos moeten accepteren, aldus Donner, vice-president van de Raad van State. Na de aanslagen in Parijs staan wij opnieuw voor de vraag: hoe gaan we om met de huidige zorgwekkende ontwikkelingen?
EU loopt gevaar
De afgelopen 70 jaar hebben we vrijheid, recht en verantwoordelijkheid verankerd in een Europese rechtsorde en intensieve Europese samenwerking. Die samenwerking loopt gevaar door groeiende weerstand, bijvoorbeeld tegen de aanpak van de Griekse schuldencrisis en de vluchtelingenstroom, aldus Donner. Het beeld van machteloosheid van de Unie is gevaarlijk. Want dat ondermijnt de Europese samenwerking bij het beschermen van onze vrijheid, recht en verantwoordelijkheid. Daarmee verliezen zowel de gezamenlijke Unie als de afzonderlijke lidstaten aan slagkracht op een moment dat deze meer dan nodig is.
Lidstaten minder sterk
Donner meent: het is een gevaarlijke misvatting dat de lidstaten buiten de EU juist meer slagkracht hebben dan daarbinnen. Het bindend vermogen van nationale staten is volgens hem de laatste decennia sterk afgenomen. Door de toegenomen digitalisering en internationalisering vervagen de grenzen. Tegelijkertijd speelt in sommige landen, zoals in Schotland en België, juist de roep om afscheiding of opsplitsing.
Winst voor de een, verlies voor de ander
Terugvallen op een systeem van meer autonome nationale staten binnen de EU of zelfs helemaal terugtrekken biedt volgens Donner geen oplossing voor de vragen waar samenlevingen nu voor staan. De Cleveringahoogleraar waarschuwt: meer autonomie verzwakt de mogelijkheden om een adequaat antwoord te bieden op de huidige problemen. De aanpak van de vluchtelingenstroom is daar een voorbeeld van. Het felle debat over de EU - dat vaak gepresenteerd wordt als de keuze tussen eruit stappen of de Unie juist veel meer bevoegdheden geven - werkt polariserend. Want de uitkomst betekent winst voor de een en verlies voor de ander.
Uitdagingen moderne staat
Een 'winst-verlies'-debat miskent het bijzondere, coöperatieve karakter van de Europese samenwerking en de mogelijkheden die dit biedt, aldus Donner. Die samenwerking staat of valt met de zelfbeheersing en inschikkelijkheid van staten. Want alleen dan kunnen de lidstaten en de Unie gezamenlijk antwoorden vinden op de uitdagingen van de moderne staat. Zoals hoe diversiteit en eenheid samen kunnen gaan.
Er is moed nodig
Donner concludeert: bepalend is de keuze na de aanslagen in Parijs. 'Kiezen we voor de realiteit van angst, wederzijdse achterdocht en toenemende afsluiting? Of blijven we vasthouden aan de normaliteit van een open samenleving, een pluriforme gemeenschap en onderling vertrouwen?' Dat was de keuze waar Cleveringa in zijn protestrede drie kwart eeuw geleden op wees. En hij koos voor het laatste. Dat vergde toen moed. En dat vergt nu ook weer moed van burgers, benadrukt Donner.
(26 november 2015 - LvP/fotografie: Monique Shaw)
Zie ook
Rechtendecaan Rudolph Cleveringa werd de dag na zijn rede gearresteerd. Hierna brak een staking uit en de universiteit werd gesloten. Na de oorlog keerden Cleveringa en zijn ontslagen joodse leermeester Eduard Meijers terug naar de universiteit. De Cleveringa-leerstoel is een wisselleerstoel van een jaar en de hoogleraar houdt zich bezig met vraagstukken op het gebied van recht, vrijheid en verantwoordelijkheid.