Oudste alfabetische woordenlijst ontdekt
De Leidse egyptoloog Ben Haring ontcijferde een tekstje op een stuk steen uit de 15e eeuw v.Chr. en stelde vast dat het een alfabetisch geordende woordenlijst is. De ontdekking is gepubliceerd in het oktobernummer van het Journal of Near Eastern Studies.
Halaham-volgorde
Het gaat om de vroegst bekende woordenlijst die georganiseerd is naar beginklank, en daarbij een volgorde toont die nu nog steeds bekend is. Die volgorde is niet ons vertrouwde ABC, dat gangbaar is in de schriftsoorten die van de Latijnse en Griekse alfabetten afstammen, maar het Halaḥam (HLḤM), dat bekend is van Oudegyptische, Oudarabische en Ethiopische teksten. ABC (in feite ’alef-beth-gimel, ’-b-g) en Halaḥam werden beide gebruikt in Syrië in de 13e eeuw v.Chr: spijkerschriftteksten op kleitabletten van die tijd uit de havenstad Oegarit laten beide volgorden zien. Latere Phoenicische traditie gaf de voorkeur aan het ABC, dat met het alfabet zijn weg naar de Grieken vond, en daarmee naar de moderne westerse wereld.
20 jaar geleden gevonden
De Engelse egyptoloog Nigel Strudwick vond het beschreven stuk steen (een ‘ostracon’, een als ‘kladblok’ gebruikte potscherf) al 20 jaar geleden in een Oudegyptisch graf nabij Luxor, maar niemand begreep de tekst. Ben Haring, als egyptoloog verbonden aan de opleiding Oude culturen van de mediterrane wereld, kon hem ontcijferen. De tekst is een incomplete lijst van woorden in het hiëratisch, het langst gebruikte Oudegyptische cursiefschrift. Links van de woorden staan individuele tekens, die afkortingen van de woorden lijken te zijn, wellicht zelfs tekens voor hun beginklanken. Een soort alfabet dus.
Sleutelpositie
De geschiedenis van het alfabet gaat nog verder terug in het oude Midden-Oosten. Inscripties in de Sinaï-woestijn en Zuid-Egypte bevatten tekens die op Egyptische hiërogliefen zijn geïnspireerd, maar waarschijnlijk klanken weergeven uit een semitische taal die verwant is aan het latere Hebreeuws en Phoenicisch. Sommige van deze tekens staan ook, en met dezelfde klankwaarden, op het nu ontcijferde Halaḥam-ostracon. Dat geeft het ostracon een sleutelpositie in de vroegste geschiedenis van het alfabet, en werpt licht op de belangrijke rol van Egypte in dit opzicht.
Haring bestudeerde het ostracon in het kader van een onderzoeksproject naar Oudegyptische merktekens onder leiding van Haring, gefinancierd door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).