Rechtendecaan Rudolph Cleveringa wordt dankzij zijn protestrede tegen het ontslag van zijn Joodse collega hét symbool van het Leids verzet tegen de nazi’s. Maar ook andere moedige hoogleraren mogen niet vergeten worden: wat deden Ben Telders, Ton Barge en Lambertus van Holk?
Bent u Joods?
Ben Telders
Er gaat een schok door Leiden als hoogleraren en medewerkers van de Leidse universiteit op 23 oktober 1940 een uiterst verontrustende brief ontvangen. Het betreft een dringend verzoek van het ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen: laat weten of u wel of niet Joods bent. Precies een maand later wordt al het Joodse personeel ontslagen.
Telders: publieke verontwaardiging is nodig
Ben Telders, hoogleraar volkenrecht, is geschokt en veroordeelt deze maatregel in een brief aan de Hoge Raad. De hoogleraren van de rechtenfaculteit komen in spoedoverleg bijeen en bespreken wat ze nog meer kunnen doen. Men besluit dat er een protestrede moet komen, op het tijdstip dat de ontslagen professor Eduard Meijers college zou geven. Telders stelt voor dat hij de rede houdt, want hij heeft geen vrouw en kinderen.
Cleveringa: een decaan moet verantwoordelijkheid nemen
Rudolph Cleveringa
Maar professor Cleveringa weigert dat. Hij vindt dat hij als decaan deze belangrijke toespraak moet houden en heeft zijn echtgenote al om toestemming gevraagd. Telders seint de rechtenstudenten in en steunt het plan om na de rede een staking uit te roepen. Op 26 november spreekt Cleveringa in een bomvol Academiegebouw de historisch geworden protestrede uit.
Ton Barge: rassenleer nazi's onzin
Ton Barge
Op diezelfde dag geeft een paar honderd meter verderop Ton Barge, hoogleraar anatomie en embryologie, ook een openbaar college. Hierin spreekt hij zijn afschuw uit over de maatregel en ontzenuwt hij de rassenleer van de nazi’s: er bestaat helemaal niet zoiets als een Joods of Arisch ras. Het is niet de eerste keer dat hij dit doet: in de vooroorlogse jaren verzette hij zich ook al diverse keren openlijk tegen de denkbeelden van de nazi's. Zijn college draagt bij aan de groeiende boosheid onder studenten over de maatregel en de Duitse bezetter.
Lambertus van Holk: blijf Joodse vrienden trouw
Lambertus van Holk
Er is die dag nog een hoogleraar die publiekelijk protesteert: de theoloog Lambertus van Holk. Ook hij veroordeelt ten overstaan van zijn studenten het ontslag van de Joodse collega’s dat volgens hem een schande is en ernstige schade toebrengt aan het onderwijs en de wetenschap. Hij roept de studenten op hun Joodse vrienden en kennissen te blijven opzoeken en dat ze trouw moeten blijven aan de beginselen van mensenwaarde, gerechtigheid en naastenleven. Maar hij waarschuwt zijn studenten niet al te luidruchtig te protesteren, want hij vreest voor de gevolgen voor hen.
Arrestaties
De Leidse studenten worden echter wel luidruchtig na deze redevoeringen en roepen een staking uit waarna de Duitsers de universiteit sluiten. Cleveringa wordt op 27 november gearresteerd, Telders op 18 december, samen met enkele voorzitters van studentenverenigingen. De arrestatie van Barge volgt anderhalf jaar later. Van Holk neemt in mei 1942 zelf ontslag en wordt later ook gevangen gezet in een Nederlands gijzelingskamp.
Hoe vergaat het de hoogleraren?
Eduard Meijers
Telders overlijdt in 1945 in het kamp Bergen-Belsen, vlak voordat het kamp bevrijd wordt. De overige drie hoogleraren én professor Meijers overleven gelukkig wel hun gevangenschap en pakken na de bevrijding hun werk weer op. Barge is getekend door de oorlog en neemt in 1949 voortijdig ontslag. Cleveringa wordt in 1946 erepromotor van Winston Churchill en is van 1946 tot 1947 rector magnificus. Van Holk maakte zich onder andere onsterfelijk als geestelijk vader van Studium Generale. En is het uitgerekend Meijers, de destijds ontslagen en verbannen hoogleraar, die de ontwerper wordt van het Nederlands Burgerlijk Wetboek en zo blijvend zijn stempel drukt op de Nederlandse rechtsgeschiedenis.
