Zeldzame middeleeuwse boekenlegger gevonden in Leidse Universiteitsbibliotheek
In de Leidse Universiteitsbibliotheek is een bijzondere boekenlegger uit de Middeleeuwen opgedoken. Het ronde schijfje werd door boekhistoricus Erik Kwakkel gevonden in een kaartenbak van de Bibliotheca Neerlandica Manuscripta (BNM), dat zo’n twintigduizend beschrijvingen bevat van overgeleverde middeleeuwse handschriften met Nederlandse teksten.
In de Leidse Universiteitsbibliotheek is een bijzondere boekenlegger uit de Middeleeuwen opgedoken. Het ronde schijfje werd door boekhistoricus Erik Kwakkel gevonden in een kaartenbak van de Bibliotheca Neerlandica Manuscripta (BNM), dat zo’n twintigduizend beschrijvingen bevat van overgeleverde middeleeuwse handschriften met Nederlandse teksten.
Draaischijf
De boekenlegger, waarvan het bestaan niet bekend was, bevond zich in een fichebak en is vermoedelijk in bezit geweest van Willem de Vreese (+1938), die de BNM aanlegde.
De boekenlegger is bijzonder omdat er van dit type mondiaal slechts zo’n vijfendertig zijn geïdentificeerd. Het betreft een draaischijfje met de cijfers 1-4, dat oorspronkelijk was gestoken in een gevouwen reep perkament. Door aan het schijfje te draaien gaf de lezer aan op welke tekstkolom er relevante informatie was te vinden, of waar hij gestopt was met lezen. Daarbij kon hij het geheel langs een strookje op en neer worden geschoven om zo ook nog eens heel precies de relevante regel aan te wijzen. Het Leidse exemplaar is incompleet, daar alleen de draaischijf is bewaard. De werking van het geheel is goed te zien in een handschrift dat wordt bewaard in Harvard’s Houghton Library.
Hoewel de precieze datering moeilijk is te bepalen, werd de boekenlegger vermoedelijk in de dertiende of veertiende eeuw aangelegd. Dit type komen we vooral tegen in boeken met geleerde werken. Het past in de wijze waarop er vanaf de vroege dertiende eeuw met boeken werd omgegaan: niet langer werden deze alleen van kaft tot kaft gelezen, maar het werd ook gewoon om snel en selectief bepaalde informatie te consumeren. De inhoud werd daartoe ontsloten middels indexen, koptitels en gedetailleerde hoofdstuktitels. De slimme bladwijzer in Leiden is te begrijpen als zo’n handreiking aan de lezer, die heel precies kon aangeven welke informatie hij van belang vond. De duimafdrukken op het schijfje laten zien dat het veelvuldig is gebruikt.
De boekenlegger is overgebracht naar de Leidse handschriftencollectie, waar het wordt bewaard onder signatuur BPL 3327. De vondst werd bekend gemaakt op Erik Kwakkel’s blog Medievalbooks en in De Volkskrant van 2 oktober 2014.