Veni voor onderzoek naar rekenen en rekenschap in Klassiek Athene
Dr. Tazuko van Berkel heeft een Veni-subsidie in de wacht gesleept voor haar onderzoek naar de communicatieve functies en ideologische betekenissen van publieke getallen en berekeningen in de democratie van Athene.
Getallen en berekeningen
De 5
de-eeuwse Athener Pericles slaagde erin in 431 v. Chr. zijn stadsgenoten een rampzalige slepende oorlog in te praten. Hoe heeft hij dat voor elkaar gekregen? Volgens de geschiedschrijver Thucydides heeft Pericles naast “de gebruikelijke argumenten” een ander overtuigingsmiddel ingezet: een duizelingwekkend retorisch bombardement van getallen en berekeningen.
Pericles rekent de Atheners voor hoe groot hun oorlogskas kan zijn met een beetje creatief boekhouden met allerlei tempelfondsen; hij imponeert met de grote aantallen manschappen die de Atheners rijk zijn en die ze potentieel nog kunnen werven; hij berekent hoeveel kilometers fortificaties de regio bevat. Allerlei soorten getallen zet Pericles in, getallen die soms niets met elkaar te maken hebben en die al helemaal niet eenduidig op een Atheense overwinning wijzen.
Massapsychologie
Jaren later kijkt Thucydides op deze redevoering terug en ziet wat er aan de hand is: Pericles gebruikt “rekenen” (
logizesthai in het Grieks, een term die sterk samenhangt met noties van rationaliteit en verantwoording) om de kritische zin bij zijn gehoor uit te schakelen en in te spelen op massapsychologie. En inderdaad, na afloop van deze rede bulken de Atheners van het zelfvertrouwen en stormen ze de rampzalige Peloponnesische Oorlog in.
Deze episode staat niet op zichzelf. De Griekse teksten die wij uit de 5
de en 4
de eeuw v. Chr. over hebben bevat meer van dit soort verhalen over de politieke macht van het getal. Ze leefden in een samenleving waarin getallen een alledaagse vanzelfsprekendheid waren geworden. Er werd op grote schaal op dagelijkse basis gemeten, gerekend en gewogen.
Retorica van getallen
Met de Veni-subsidie zal dr. Van Berkel onderzoeken waarom getallen en berekeningen zo prominent gebruikt werden in het publieke leven en wat ze betekenden in deze politieke context van de Atheense democratie. Waarom werden getallen en berekeningen gemonumentaliseerd op publieke inscripties? Hoe werkt de retorica van getallen? Hoe gebruiken politici getallen en berekeningen om zich expertise toe te eigenen, transparantie en verantwoording te suggereren en het besluitvormingsproces vorm te geven? Wat voor politieke waarden worden toegeschreven aan numerieke data? Op welke manier staat de waarde van rekenen en de macht van het getal ter discussie?