Universiteit Leiden

nl en

Leids Papyrologisch Instituut 75 jaar

In 1935 schonk de Engelse verzamelaar E.P. Warren 21 Griekse papyri aan de Leidse universiteit. Dat was de aanleiding voor het oprichten van de ‘Stichting het Leids Papyrologisch Instituut’. Precies 75 jaar later vieren we dat met een tentoonstelling in het RMO.

Papyrusverzameling

De papyri van Warren, die afkomstig waren uit Egypte, vormden het begin van de papyrusverzameling van het instituut, het enige papyrologische instituut in Nederland. Een van de voorwaarden van de schenking was, dat de verzameling niet in bezit van een overheidsinstantie zou komen. Daarom werd de stichting opgericht. In de loop der jaren is die verzameling door aankopen en schenkingen uitgebreid tot een bescheiden maar zeer gevarieerde studiecollectie van ruim 600 teksten.

Fragment van een papyrusrol met een stukje uit de Phaedo van Plato uit de tweede eeuw na Christus, dat wil zeggen zes eeuwen na Plato en zes eeuwen voor de oudste middeleeuwse handschriften. Als de rol 9 meter lang is geweest kan hij de hele Phaedo hebben bevat.

Schrijfmateriaal

Papyrus was hét schrijfmateriaal van de oudheid. Het werd gemaakt van op elkaar gekleefde reepjes van de papyrusplant. Maar de teksten in de Leidse verzameling zijn niet alleen geschreven op papyrus. Er zijn ook teksten op potscherven, wastabletten, houten plankjes en zelfs een loden plaatje. De objecten stammen voor het grootste deel uit de periode waarin door de heersende klasse in Egypte, naast Egyptisch, ook Grieks werd gesproken, namelijk van de derde eeuw vóór tot de achtste eeuw na Christus. De papyrologie is de wetenschap die zich bezighoudt met het ontcijferen en bestuderen van de teksten. Meestal gaat het om Griekse teksten, maar in Leiden worden ook Demotische papyri bestudeerd. Demotisch is de cursieve vorm van het Egyptische hiëroglyfenschrift.

Afbeelding: Christelijke amulet op papyrus. Heidense magie en christelijk geloof gaan in de oudheid niet zelden hand in hand. Het gebruik van amuletten is een zeer oud heidens gebruik, dat echter vanwege zijn grote populariteit door de kerk moest worden getolereerd. Het amulet bevat een beknopte versie van een christelijke geloofsbelijdenis; daarna volgt de mededeling, dat de drager van de amulet door Christus beschermd wordt tegen allerhande vormen van koorts; tenslotte volgt een oeroude heidense magische formule.

Woestijn

De papyri worden vrijwel uitsluitend gevonden in de Egyptische woestijn, de enige plaats waar het voor het vergankelijke schrijfmateriaal droog genoeg was. De meeste papyri zijn gevonden op antieke vuilnisbelten, in door de oprukkende woestijn verlaten dorpen en steden en op de begraafplaatsen, waar kisten en mummieomhulsels dikwijls bestonden uit ‘karton’, gemaakt van lagen oude (dus meestal beschreven) papyrus. De mummies van heilige dieren waren van binnen met oude papyrus opgevuld.

Literaire papyri

De veelsoortige teksten op de papyri vormen een unieke en directe link met de oudheid. In 331 v. Chr. vestigde Alexander de Grote de Griekse heerschappij in Egypte. De Griekse papyrologie wordt onderverdeeld in de literaire papyri en de documentaire papyri. De literaire zijn meestal mooi geschreven met verzorgde letters. Ze geven een mooi beeld van wat de Grieken in die tijd lazen, Homerus was bijvoorbeeld zeer populair. Bovendien staan teksten op deze papyri soms wel duizend jaar dichter bij de tijd van de auteur dan de vroegste middeleeuwse handschriften, die voor die teksten lang de enige bronnen waren. Uit vergelijking blijkt dat de middeleeuwse manuscripten over het algemeen overigens veel minder afwijkend zijn van de brontekst dan altijd werd aangenomen.

Afbeelding: Houten label dat met een touwtje om de hals van een mummie heeft gehangen. Naast de naam van de overledene, Tnephersaïs, bevat de Demotische tekst ook een opdracht tot begrafenis aan een priester.

Documentaire papyri

Vooral de documentaire papyri zijn een unieke bron voor de antieke wereld. Ze bestrijken alle aspecten van het dagelijks leven en vermelden details die niet in andere bronnen staan, over antiek recht, religie, bestuur en administratie, onderwijs en wetenschap – op de papyri staat iedere soort tekst die het maar waard was om schriftelijk te worden vastgelegd. En dan niet gezien door de gekleurde bril van een literator of historicus, maar rechtstreeks afkomstig uit het leven van alledag.

Publiekslezingen

Op 19 januari gaat de tentoonstelling open voor het grote publiek; hij blijft te zien tot 13 maart. Bovendien is er een lezingencyclus over papyrologische onderwerpen, op de donderdagmiddagen 11, 18 en 25 februari en 4 en 11 maart in het RMO.


(12 januari 2010/SH)

Deze website maakt gebruik van cookies.  Meer informatie.