Wat (niet) te doen voor een effectief migratiebeleid?
Tweede Kamerverkiezingen
Mensen bij de grens tegenhouden leidt niet tot minder asielmigratie, helpen in de regio waar migranten vandaan komen wel. Wat is voor het volgende kabinet nog meer verstandig om te doen op het gebied van migratie? Twee Leidse onderzoekers geven antwoord.
Eerst wat cijfers: in 2024 kwamen 316.000 immigranten naar Nederland, waarvan de meesten arbeidsmigranten en hun gezinnen zijn (bron: CBS). Het grootste debat gaat echter over de kleinste groep van 36.000 asielmigranten. Allerlei problemen, zoals woningnood, worden onterecht aan hen toegewezen volgens Marlou Schrover, hoogleraar Economische en Sociale Geschiedenis. Politici die iets willen doen aan de problemen (uitbuiting, overlast en dakloosheid) als gevolg van migratie, moeten volgens haar werkgevers aanpakken die de arbeidswetgeving overtreden. En dat komt neer op handhaving.
Kijken naar de oorzaken van asielmigratie
Politici die asielmigratie willen verminderen, kunnen beter kijken naar de oorzaken daarvan. Schrover: ‘Onderzoek heeft bij herhaling laten zien dat mensen migreren als ze hoop verliezen.’ Wie de keus heeft tussen doodgaan of een nieuw leven ergens anders op te bouwen, is bereid een gevaarlijke tocht naar Europa te maken. Daarom is het volgens de hoogleraar belangrijk om steun te bieden in de regio waar asielmigranten vandaan komen.
Ze geeft een voorbeeld: ‘Oeganda vangt verschrikkelijk veel Sudanese vluchtelingen op, maar hulporganisaties hebben financiering verloren, waaronder van Nederland. Het gaat hier onder andere over organisaties die putten slaan. Om hen te steunen, hoeven wetten niet aangepast te worden. We hoeven alleen maar te doen wat we al eerder hebben afgesproken.’
Hervestiging
Wat ook kan bijdragen om migratie te verminderen, is hervestiging. Het betekent dat mensen een vluchtelingenstatus krijgen en dan hierheen vliegen. ‘Het grote voordeel is dat je hierdoor de smokkelaars uit de migratieketen haalt’, zegt Schrover. ‘Zij jagen migraties aan, omdat ze er gigantische winst mee maken. Hervestiging zorgt ook voor minder overbelasting bij de IND (Immigratie- en Naturalisatiedienst, red.), want mensen met een vluchtelingenstatus hebben de procedure al in een buurland van hun land van herkomst doorlopen. Een keerzijde van hervestiging is wel dat het kan dat vooral jonge fitte mensen worden gekozen en anderen die hulp nodig hebben achterblijven.’
Wat niet te doen?
Er is ook beleid dat niet helpt om asielmigratie tegen te gaan volgens Schrover. Een voorbeeld is het tweestatusstelsel. ‘Dat hebben we gehad en is mislukt. Waarom zouden we dat nog een keer doen?’ Ook niet verstandig: een zak met geld geven aan andere landen, zoals Tunesië en Libanon, om migranten tegen te houden. ‘Dit kost heel veel geld en heeft nergens toe geleid. Er zijn niet minder migranten door, alleen een verplaatsing van migratieroutes. Ook zijn er partijen die uit het Vluchtelingenverdrag willen stappen of het willen herzien. Schrover: ‘Dan moet je ook uit het Verdrag voor de Rechten van de Mens en dan ben je het enige land ter wereld dat dat niet meer respecteert. Vervolgens moet je dan ook uit de EU. En als je minder asielmigranten wilt, moet je dat vooral niet doen. Na de Brexit heeft Engeland er zes keer zoveel als daarvoor.’
Stress vanwege migratie
Migratie is een groot thema bij de Tweede Kamerverkiezingen, en ook discussies en spanningen laten zien hoe gevoelig het onderwerp ligt in Nederland. Psycholoog Joyce Snijdewint onderzoekt hoe stress de mening van mensen over migratie beïnvloedt, en hoe gevoelens van dreiging of uitdaging een rol spelen in hoe mensen reageren op maatschappelijke vraagstukken. In haar onderzoek kijkt ze naar de meningen van Nederlanders over migratie en hoe dat samenhangt met hun lichamelijke en psychologische stressreacties. Die meet ze onder andere via hartslag, bloeddruk en veranderingen in hart- en vaatactiviteit.
‘In mijn onderzoek onderscheid ik twee soorten stress: dreigende stress, waarbij mensen zich overweldigd voelen en focussen op concrete zorgen zoals woningtekorten en werk. Hierdoor vernauwt hun blik en wordt het moeilijker om ook morele of symbolische overwegingen mee te nemen. En uitdagende stress, waarbij mensen denken dat ze de situatie aankunnen en ruimte ontstaat voor bredere gesprekken over moraliteit en identiteit. Dan zeggen mensen bijvoorbeeld zoiets als: “we zijn allemaal mens en willen anderen helpen”.’
Politici en communicatie
Voor politici is het volgens Snijdewint belangrijk om hierop in te spelen in hun communicatie. ‘Als politici vooral morele oproepen doen (‘we moeten iedereen helpen’), kan dat bij mensen die zich zorgen maken juist weerstand oproepen.’ In plaats daarvan zouden politici eerst moeten erkennen dat mensen praktische zorgen hebben en daarop aansluiten. Door eerst in te gaan op concrete kwesties zoals huisvesting, ontstaat ruimte om later samen te praten over bredere maatschappelijke doelen. ‘Zo voorkom je dat migranten worden weggezet als oorzaak van chaos, en werk je aan een samenleving waarin mensen naast elkaar kunnen leven.’