Timo Kos over bezuinigen en verkiezingen: ‘We vechten voor de toekomst van onze universiteit’
Interview
De universiteit lijkt wat stil in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 29 oktober. (Hoger) onderwijs en onderzoek zijn in de media ook amper een verkiezingsthema. Maar achter de schermen wordt druk gelobbyd. Waarnemend CvB-voorzitter Timo Kos: ‘We vechten voor de toekomst van onze universiteit’.
Zowel vanuit Leiden als gezamenlijk met alle andere universiteiten en partners in de Kenniscoalitie wordt achter de schermen invloed uitgeoefend. Want grote zorgen zijn er nog steeds, aldus Kos, waarnemend voorzitter en als vice-voorzitter in het College van Bestuur onder meer verantwoordelijk voor de financiën van de universiteit. ‘De bezuinigingen van het kabinet Schoof voor de komende jaren zijn ingeboekt in de begrotingen van de ministeries en verwerkt in de rijksbekostiging van alle universiteiten voor de komende jaren, dus ook de onze. Ze zijn dus zeker niet van tafel.’
Dat gebeurt ook niet automatisch als er een nieuw kabinet komt. ‘Het gaat voor onze universiteit in 2030 om 30 miljoen op jaarbasis, en dat is heel veel geld. De bezuinigingen betekenen dat er veel minder geld is voor verlichting van werkdruk, en een achteruitgang voor de breedte en kwaliteit van ons onderzoek en onderwijs, en daarmee ook voor de innovatiekracht en weerbaarheid van Nederland.’
Pijnlijke maatregelen
De maatregelen die de faculteiten en diensten moeten nemen zijn pijnlijk. ‘Concreet moet je denken aan honderden banen die er op termijn gaan verdwijnen op faculteiten. Al gebeurt dit via natuurlijk verloop, dat hakt erin. Expertise binnen vakgebieden kan niet één op één worden vervangen, er wordt fors in het aantal keuzevakken geschrapt waardoor er minder te kiezen valt voor studenten, promotieplekken verdwijnen, de werkdruk voor onze medewerkers kan verder toenemen.
En dan moeten effecten van de Wet internationalisering in Balans (WiB) nog komen: opleidingen krijgen een fixus of moeten omgezet worden in het Nederlands, zoals bij ons de Engelstalige track van de bachelor Psychologie. En de Toets Anderstalig Onderwijs (TAO) blijft voor nieuwe opleidingen gewoon overeind, ook na de zelfregiedeal van de universiteiten met het ministerie van OCW.’
Demonstraties en acties
Op 27 oktober hebben medewerkers en studenten zich wel weer laten horen: WO in Actie had, samen met de vakbonden en ondersteund door UNL, opgeroepen tot een bijeenkomst in Utrecht en ’s avonds hebben veel mensen het verkiezingsdebat met studenten gekeken en gefactcheckt. Kos: ‘Heel belangrijk dat we op deze momenten onze stem laten horen, nu nog steeds. Zo zijn we samen met twaalf andere universiteiten onlangs ook een rechtszaak begonnen tegen de Staat, wegens het eenzijdig verbreken van de bestuursafspraken.’
‘Alle demonstraties en acties hebben wel degelijk zin’, benadrukt Kos. ‘De eerder aangekondigde bezuinigingen zijn deels teruggedraaid. Maar het is een demping van nog veel draconischer bezuinigingen, in plaats van de volledige afschaffing waar wij voor blijven pleiten.’ En dan zijn er ook nog verkapte nieuwe bezuinigingen aangekondigd, zoals de prijsstijgingen die universiteiten dit jaar niet vergoed krijgen, waardoor alleen al onze universiteit Leiden weer enkele miljoenen misloopt.’
Lissabon-afspraken
Kos, vindt dat de Nederlandse overheid zich niet alleen moet houden aan bestuurlijke afspraken met de sector, maar ook aan de zogeheten Lissabon-afspraken die al in 2002 zijn gemaakt in Europa waarbij elk land beloofde tenminste 3% van zijn BBP uit te geven aan investeringen in Research & Development (R&D). ‘In Nederland komen we niet verder dan 2,3 procent, wat onder het gemiddelde van de EU is en ook lager dan toonaangevende landen zoals Duitsland en Scandinavische landen’.
Roofbouw op mensen
‘Het is dus een klein wonder dat we in dit land op het gebied van R&D en innovatie nog zo goed presteren. Dat is alleen niet vol te houden en verklaart ook de hoge werkdruk op universiteiten. Door deze structurele onderfinanciering pleegt je als land roofbouw op mensen. Dat moet stoppen. We moeten als land minimaal 2,6 miljard meer gaan investeren in het Wetenschappelijk onderwijs en onderzoek om het Europese gemiddelde te halen.’
Stemkeuze
‘Uit onderzoek en doorrekeningen van het CPB blijkt bovendien dat elke euro die we in hoger onderwijs en onderzoek steken, economisch gezien ruim vier keer zoveel oplevert, en daarmee een goede investering is. Let bij je stemkeuze dus goed op welke politieke partijen onderwijs en onderzoek vooral als kostenpost zien waarop kan worden bezuinigd, of juist als investering in de toekomstige welvaart en het welzijn van Nederland.’
Belang voor Europa
In Europa is men zich steeds meer bewust van de noodzaak om competitief en innovatief te blijven en men beseft dat daarvoor aanvullende investeringen cruciaal zijn, zegt Kos. ‘Zeker als je kijkt hoe we ons verhouden tot de ontwikkelingen in de VS en China, is de noodzaak tot investeren in onderwijs en onderzoek groot. Hiermee stellen we onze strategische soevereiniteit zeker – op zowel economisch, technologisch maar ook politiek, sociaal en cultureel gebied. Sinds het Draghi-rapport (rapport van de Europese commissie over de toekomst van het Europese concurrentievermogen, opgesteld door Mario Draghi, red.) is dit in vrijwel elk Europees land een strategische prioriteit, en dat zou het in Nederland ook moeten zijn.’
Morrelen aan vrijheid
Kos noemt ook een andere vorm van bedreiging die uitging van het kabinetsbeleid van de afgelopen periode. ‘Het gaat niet alleen om geld maar ook om vrijheden die onder druk staan. Steeds meer politieke partijen morrelen aan de vrijheden en grondrechten die de steunpilaren zijn van onze democratische rechtsstaat, waaronder de academische vrijheid. Dat is heel zorgelijk, want eenmaal kwijt heb je ze niet zomaar weer terug. Daar is hard en lang voor gevochten.’
Nieuwe strategie
Kos ziet dat er achter de schermen wel enige beweging is. Zo is oud-ASML-topman Peter Wennink door het kabinet Schoof gevraagd om het Draghi-rapport naar Nederland te vertalen en een advies voor een Nationale Technologie Strategie op te stellen, waarmee de beloofde 3% aan R&D-investeringen wel moeten worden gehaald. Het zou dan gaan om een vorm van groei- of investeringsfonds dat een impuls moet geven aan kennisontwikkeling in diverse kansrijke sectoren, waaronder life sciences, defensie en space.
Kos: ‘Het Leiden Bio Science Park (LBSP), waar onze universiteit medeoprichter van is, is gevraagd om voor de biotechnologie een investeringsplan van enkele miljarden op te stellen. Van een financiële impuls van een dergelijke omvang voor de life sciences in Nederland zou het LBSP flink kunnen profiteren, en ons onderzoek en onderwijs dat daarbij nodig is indirect ook.’
Economische vooruitgang
‘En voor het succes van deze nieuwe technologieën heb je wel degelijk ook afgestudeerden en onderzoek nodig in de sociale en geesteswetenschappen, zoals bijvoorbeeld psychologen, taalkundigen en juristen’, zegt Kos. Daarnaast denkt hij dat dergelijke grote investeringen kunnen bijdragen aan een meer innovatieve en competitieve economie van Nederland. ‘En dat helpt weer bij het investeren in kwalitatief hoogwaardig onderwijs en onderzoek. Een land kan hieraan immers alleen voldoende geld (blijven) uitgeven als het genoeg inkomsten heeft, en dat is makkelijker te realiseren als het economisch voor de wind gaat.’
Keihard werken
Zover is het nog niet. Kos hoopt voor de korte termijn dat medewerkers en studenten verstandig kiezen op 29 oktober en dat we een stabiel kabinet krijgen. ‘Er staat de komende tijd veel op het spel. In de tussentijd werken we als bestuur zowel voor als achter de schermen keihard om het belang van kwalitatief hoogwaardig onderwijs en onderzoek voor de toekomst van Nederland over het voetlicht te brengen, nu en ook straks – in de formatie. We vechten we voor de toekomst van onze mooie universiteit. Daarop mogen onze medewerkers en studenten rekenen.’