Universiteit Leiden

nl en
Mannelijke student ligt op het podium, mannelijke en vrouwelijke student buigen er bezorgd overheen met piano op de achtergrond.

Dit vak brengt opera de collegezaal binnen: ‘Veel thema’s zijn nog steeds relevant’

Honours Challenge tekst: Michiel Knoester

Wat kan opera ons vertellen over de maatschappij van vroeger en vandaag? Leidse honoursstudenten gingen op onderzoek uit, samen met studenten van de Nationale Opera Academie. Een slotconcert mocht natuurlijk niet ontbreken.

Een Master Honours Challenge over Politics, Opera and Philosophy: hoe kom je daar op? ‘Ik ben zelf een enorm operafanaat’, bekent Tim Meijers, docent filosofie aan de Universiteit Leiden. ‘Ik zag dat er in opera heel veel vragen spelen die met politiek en filosofie te maken hebben. Toen dacht ik: moet ik die overlap niet eens gaan verkennen?’

Dat het echt zou lukken een vak van de grond te krijgen, had Meijers niet durven dromen. ‘Ik dacht: het is vast te ambitieus. Zitten mensen hierop te wachten? Maar steeds als ik met mensen ging praten, waren ze tot mijn verbazing super enthousiast. Het conservatorium, de Nationale Opera en uiteindelijk ook de studenten.’

Een toevallige samenwerking

Meijers mag deze eerste editie rekenen op 25 masterstudenten van uiteenlopende opleidingen – precies goed voor de kleinschaligheid van een interdisciplinair honoursvak. De deelnemers wonen een opera-repetitie bij, duiken in opera-scripts en krijgen gastcolleges van componisten, dramaturgen, regisseurs en dirigenten uit de praktijk. Ze volgen het onderwijs met masterstudenten van de Dutch National Opera Academy (DNOA).

  • Een medewerker van de Nationale Opera spreekt geanimeerd een groep studenten toe.
    Studenten verwelkomd door de Nationale Opera voor de generale repetitie van 'Frau Ohne Schatten'.
  • Medewerker van Nationale Opera loopt met studenten de trappen van het operahuis op.
    Studenten verwelkomd door de Nationale Opera voor de generale repetitie van 'Frau Ohne Schatten'.
  • In een operazaal vol rode stoeltjes wijst een student richting het podium.
    Studenten verwelkomd door de Nationale Opera voor de generale repetitie van 'Frau Ohne Schatten'.
  • Studenten en docenten praten met elkaar in de pauze, operazaal op de achtergrond.
    Studenten verwelkomd door de Nationale Opera voor de generale repetitie van 'Frau Ohne Schatten'.

Meijers: ‘Dat vind ik het bijzonderste. Dat je als Leidse student met professionele zangers op een academische manier naar kunst kijkt. En zelf kunst gaat maken.’ Hoe dat zo gekomen is? ‘Ik vroeg aan de artistiek directeur van het DNOA, Paul McNamara: mogen jouw studenten komen zingen? Zeker, maar dan moesten ze wel de hele cursus meedoen!’

‘Zet je het bij het oud vuil?’

De lessen gaan dus over Politics, Opera and Philosophy. Maar wat maakt opera politiek interessant? Meijers: ‘Opera’s werden gecomponeerd in een tijd dat muziek en politiek zeer met elkaar verweven waren. Ze gaan vaak over idealen, zoals gelijkheid, vrijheid, legitimiteit.’ Zo staan in Le Nozze di Figaro (Mozart, 1786) de machtsverhoudingen tussen middenklasse en adel centraal.

'Kunnen we hiermee laten zien hoe de wereld in elkaar zit?'

Soms, vervolgt Meijers, zit het politieke juist in wat opera niet laat zien: in de censuur van de tijd. ‘In Rigoletto (Verdi, 1851) heb je de Hertog van Mantua die met allerlei vrouwen naar bed gaat. Dat ging natuurlijk eigenlijk over een koning, maar een hertog lag minder gevoelig.’

Politieke gevoeligheid speelt ook als je stukken van toen, nu wilt opvoeren. Wat doe je bijvoorbeeld met raciale stereotypen? Meijers: ‘Het is soms super problematisch, maar dan ga je naar de muziek luisteren en denk je: wauw! Zet je het stuk dan bij het oud vuil? Of zitten er fascinerende vragen in die ons aanzetten tot nadenken? Kunnen we hiermee iets te laten zien over hoe de wereld in elkaar zit? En hoe doe je dat dan?’

  • Zanger kijkt met intense blik de zaal in. Achter hem speelt een vrouw in een rode jurk op een vleugel.
    Operastudenten treden op tijdens het slotconcert. Foto: Buro JP
  • Blonde zanger biedt op het podium een bloem aan aan een blozende studente.
    Operastudenten treden op tijdens het slotconcert. Foto: Buro JP
  • Student met krullend haar kijkt naar een aandachtig publiek en leidt een toneelstuk in.
    Operastudenten treden op tijdens het slotconcert. Foto: Buro JP
  • Staande ovatie van het publiek, glimlachende gezichten.
    Operastudenten treden op tijdens het slotconcert. Foto: Buro JP
  • Zangstudenten en pianiste houden elkaars handen vast en buigen voor het publiek.
    Operastudenten treden op tijdens het slotconcert. Foto: Buro JP

Begrijpen waar iemand vandaan komt

Over dat ‘hoe’ gaan de studenten in de lessen uitvoerig in discussie. Niet alleen met elkaar – ook met professionals die in de dagelijkse praktijk geconfronteerd worden met gevoelige kwesties: componisten, dirigenten, zangers en regisseurs. ‘Het is heel goed dat we vraagstukken vanuit verschillende perspectieven bekijken’, vindt Sinan, student filosofie en psychologie.

Sinan herinnert zich een discussie over het heropvoeren van racisme en geweld uit oude werken. Sommigen wilden deze duistere kanten van de geschiedenis juist laten zien, zodat ze niet verborgen blijven voor het publiek. Anderen zagen heropvoeren echter als het bestendigen van discriminatie, en pleitten voor aanpassingen. ‘Soms denk je eerst: hoe kun je dat denken? Maar als je iemand de tijd geeft, leer je te begrijpen waar die vandaan komt.’

Aimee zingt uit volle borst terwijl ze de zaal inkijkt.
Aimee in actie op het slotconcert van de Master Honours Challenge 'Politics, Opera and Philosophy' (Buro JP).

Ook voor Aimee, sopraanstudent aan de DNOA, waren het interessante discussies. ‘Soms ga je te veel op in het zingen om over de filosofie na te denken. Het is leuk om te horen hoe mensen ernaar kijken die veel weten van rechten, geschiedenis of sociale wetenschappen.’

‘Veel van de ideeën in opera’s zijn achterhaald’, vervolgt Aimee, ‘maar óók veel thema’s zijn nog steeds relevant.’ Als voorbeeld noemt ze Frau Ohne Schatten (1917), waarvan alle studenten de generale repetitie in Amsterdam mochten bijwonen. ‘Die opera gaat over hoe vrouwen gewaardeerd worden om hun vruchtbaarheid. Dat zien we vandaag de dag nog steeds.’

'Dat zit allemaal in de muziek'

Ondanks de ernstige thematiek, brengt het vak ook veel plezier, zegt literatuurstudent Eline: ‘Iedereen is hier om te leren. De docenten zijn ook erg gepassioneerd. Net als veel anderen had ik nog geen ervaring met opera. Ik ben verbaasd hoezeer ik ervan ben gaan houden.’  

Hoe muziek zelf ook politiek kan zijn, was voor velen een openbaring. Eline: ‘Als een melodie herhaald wordt, krijgt die bijvoorbeeld betekenis. Het zegt iets over de personages, maar ook over de moraal die zij vertegenwoordigen.’ Zo kan muziek iets zeggen, zonder dat het daadwerkelijk op het toneel verschijnt, vult Sinan aan. ‘Net zoals er in de samenleving dingen spelen waar we niet over praten. Dat zit allemaal in de muziek.’

Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.

Bekijk de video op de oorspronkelijke website of

Slotconcert

Passie voor muziek, leerplezier en complexiteit invoelbaar maken. Het komt allemaal tot uiting in de laatste bijeenkomst van het vak: een slotconcert in de pianowinkel aan de Langegracht. Operastudenten zingen aria’s en duetten uit beroemde operascènes; honoursstudenten leiden de stukken in. Met veel humor – en gevoel voor dramatiek – voeren sommige groepjes zelfs een klein toneelstukje op.

De zaal, gevuld met vrienden, docenten, ouders en ander nieuwsgierig publiek, geniet ervan met volle teugen en trakteert de studenten op een staande ovatie. Een van de eersten die staat, is docent Tim Meijers. Voor hem was het een avond om niet snel te vergeten. ‘Alles kwam op prachtige wijze bij elkaar… Beter dan ik had durven dromen!’

Deze website maakt gebruik van cookies.  Meer informatie.