Op zoek naar een alternatief voor het bbp dat wél geluk en welzijn meet
Impactmakers
Hoe meet je écht hoe het gaat met een land? Onderzoeker Annegeke Jansen zoekt naar alternatieven voor het bruto binnenlands product (bbp) om de staat van de samenleving te meten. De econoom kijkt naar welzijn, inclusiviteit en een beter milieu. 'De economie moet een middel zijn om die doelen te bereiken', zegt ze.
Dat het bruto binnenlands product (bbp) een handige maatstaf is om de totale waarde van een economie weer te geven, is duidelijk. Maar zelfs de grondlegger van het concept, Simon Kuznets, plaatste er in de jaren dertig al een voetnoot bij. Ga het bbp niet gebruiken als maatstaf voor het succes van een land, waarschuwde hij. Daarvoor was het namelijk niet geschikt.
Precies dat zijn we in de decennia daarna toch gaan doen. 'Met name vanaf de jaren zestig werd de groei van de economie en het bbp een doel op zich', zegt Jansen, promovendus aan het Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden (CML).
'Ik ben ervan overtuigd dat welzijn het allerbelangrijkst is en dat de economie een middel is om dat te bereiken.'
Het grootste probleem van het bbp is dat het allerlei zaken buiten beschouwing laat die wel relevant zijn voor een land. Hoe gelukkig mensen zijn, bijvoorbeeld. Of hoe gezond. Hoe de natuur ervoor staat. Daarover zegt het helemaal niets. Vaak wordt het bbp per hoofd van de bevolking uitgedrukt, maar dat zegt weinig over ongelijkheid. Jansen: 'In de Verenigde Staten is het cijfer veel hoger dan in Europa. Maar als je kijkt naar de armste helft van de bevolking, wil je toch liever in Europa wonen.'
‘Zo werkt het in het echt helemaal niet’
Als student economie was Jansen vaak gefrustreerd over allerlei aannames die tijdens de lessen werden gemaakt. 'Dan dacht ik: dat is toch helemaal niet hoe het in werkelijkheid is', zegt ze. Met die kritische blik ging ze op zoek naar betere graadmeters. 'Ik ben ervan overtuigd dat welzijn het allerbelangrijkst is', zegt ze, 'en dat de economie een middel is om dat te bereiken.'
Met haar begeleider Rutger Hoekstra onderzocht ze welke alternatieven er al bestaan. Want er zijn al veel pogingen gedaan om het bbp aan te vullen met andere graadmeters – en dat gebeurt steeds vaker. In plaats van nóg een poging aan die lijst toe te voegen, onderzochten Jansen en haar team hoe bestaande initiatieven elkaar kunnen versterken. 'Want met slechts één maatstaf kun je nooit alles vangen wat belangrijk is. Dan mis je veel nuances.'
In plaats van nóg een poging aan die lijst toe te voegen, onderzochten Jansen en haar team hoe bestaande initiatieven elkaar kunnen versterken.
Dat leidde tot de conclusie dat drie dingen erg belangrijk zijn: het welzijn nu, hoe dat welzijn is verdeeld, en wat het betekent voor het welzijn van later. Een zeventigtal van de bestaande graadmeters paste in dat plaatje.
Een dashboard, onder leiding van de Verenigde Naties
In het ideale geval zouden die graadmeters leiden tot een 'dashboard'. Dat schetst dan een vollediger beeld van hoe het gaat met een land of maatschappij. 'Het bbp per hoofd van de bevolking zou daar best deel van kunnen uitmaken', zegt de onderzoeker, 'maar dan wel samen met cijfers over bijvoorbeeld gezondheid en geluk.' Ook de verdeling van welzijn en de staat van het milieu moeten meetellen in de 'score' van een land.
Zo’n dashboard moet volgens haar wél gestandaardiseerd zijn. Want dat voordeel heeft het bbp: alle landen meten het op dezelfde manier. 'We zien een belangrijke rol voor de Verenigde Naties om zoiets te doen voor welzijn', zegt Jansen. Ze ziet haar onderzoek als een oproep aan de landenorganisatie om zo’n dashboard in het leven te roepen. De VN heeft al wel de Human Development Index, maar die wordt niet door landen zelf gemeten en bevat relatief weinig data.
Het neoliberalisme heeft zijn grenzen bereikt
Volgens Jansen is dit het moment om werk te maken van alternatieve meetmethodes. 'Het neoliberalisme heeft zijn grenzen bereikt', zegt ze. 'Dat zien we terug in het milieu en in de ongelijkheden die voortkomen uit de werking van ons economisch systeem.'
Niet dat het een makkelijke opgave is. De drang om te groeien is erg groot, erkent ook de onderzoeker. Veel economen zien groei nog steeds als het middel bij uitstek om de welvaart te versterken. Jansen: 'En toch voelen we allemaal wel aan dat we op de manier waarop we nu bezig zijn niet houdbaar is. We moeten onze economie op een andere manier inrichten om welzijn op lange termijn te kunnen waarborgen.'
Het onderzoek van Jansen werd in september 2024 gepubliceerd in The Lancet Planetary Health.
🔬 Impactmakers
In deze rubriek laten we onderzoekers aan het woord die met hun werk een verschil maken – binnen én buiten de wetenschap. Van baanbrekende inzichten tot concrete toepassingen: hoe draagt onderzoek bij aan een betere wereld? Lees hoe deze impactmakers wetenschap tot leven brengen.