Hoogleraar suïcidepreventie: ‘Praten redt levens’
Oratie
Het aantal zelfdodingen in Nederland is de laatste jaren niet gedaald, ondanks meer preventiemaatregelen. Volgens hoogleraar Suïcidepreventie Renske Gilissen kunnen betere kennis en vooral gerichte actie meer levens redden. Maar daarvoor is wel de inzet van de hele samenleving nodig.
‘Vijftien jaar geleden hadden we in Nederland nog geen speciale hulplijn voor mensen met suïcidale gedachten. Nu voeren medewerkers van 113 Zelfmoordpreventie dagelijks zo’n 500 gesprekken. De hulplijn voorziet in een enorme behoefte’, vertelt Gilissen in een interview over haar oratie. Ze is bijzonder hoogleraar in Leiden en onderzoeksleider bij de hulporganisatie 113 Zelfmoordpreventie. De laatste jaren is er al veel meer kennis en bewustwording over het belang van preventie. Gilissen: ‘Het besef groeit dat we suïcide kunnen en moeten voorkomen — en dat iedereen daarin een rol kan spelen. Niet alleen de GGZ en de overheid, maar ook scholen, werkgevers, familie en vrienden.’
Suïcidecijfer daalt niet
Want ondanks de toegenomen kennis is het suïcidecijfer in Nederland de laatste jaren ongeveer gelijk gebleven. Iedere dag overlijden er nog gemiddeld vijf mensen door zelfdoding en naar schatting honderd mensen doen een poging. Gilissen: ‘Zestig procent van de mensen die overlijdt, had geen contact met de GGZ. Daarom is het zo belangrijk dat ook mensen buiten de gezondheidszorg signalen leren herkennen en erover kunnen praten.’
'Train meer docenten en mentoren'
Motieven achter zelfdoding
Een belangrijk onderdeel van haar onderzoek vormen de motieven achter suïcide. Gilissen: ‘We spreken met nabestaanden om te achterhalen wat er in de laatste weken en maanden precies gebeurde. Meestal gaat het om een combinatie van factoren. Zoals psychische problemen, biologische aanleg voor depressies of een andere stoornis, een jeugdtrauma en dat gecombineerd met factoren als werkloosheid en eenzaamheid.'
Toename onder jonge vrouwen
Vooral mannen tussen de 40 en 70 jaar met een uitkering vormen een risicogroep, aldus Gilissen. Daarnaast maakt ze zich zorgen over het groeiend aantal suïcides onder jongeren en hun worsteling met bijvoorbeeld prestatiedruk, langdurige psychische problemen en het vinden van passende zorg. Ook de jongvolwassenen staan weer volop in de belangstelling nu het CBS net meldt dat aantal suïcides onder jonge vrouwen toeneemt.
Effectiviteit preventieprogramma’s
Het is schrijnend: veel kennis is er al, maar wordt lang niet altijd toegepast en mensen met problemen krijgen vaak geen hulp. Laatst gaf Gilissen een lezing aan honderd docenten van middelbare scholen. ‘Bijna iedereen had wel een leerling in de klas die zichzelf beschadigt, zo bleek uit een vraag aan de zaal. Maar er gingen maar drie handen omhoog op de vraag wie daar beleid voor had op school en wist wat te doen.’ Ze blijft de komende jaren de effectiviteit van preventieprogramma’s onderzoeken en doet alvast meer aanbevelingen.
Meerdere preventiemaatregelen nodig
Gilissen stelt dat er meerdere soorten preventiemaatregelen nodig zijn. ‘Elke maatregel kan helpen, maar heeft ook gaten. Als je genoeg maatregelen combineert, dek je de risico’s beter af.’ Ze noemt een voorbeeld: alle onderwijsinstellingen zouden standaard beleid en concrete stappenplannen moeten hebben voor leerlingen en studenten met suïcidale gedachten. ‘Train bijvoorbeeld meer docenten, mentoren en studentenpsychologen op dit gebied. Wat vraag je wel en wat beter niet? Wat zijn de stappen die je kan zetten als een student suïcidaal is?’
Ook binnen de onderwijsprogramma’s wil ze kennis over suïcidepreventie breder verankeren. Bij psychologie zit het al in het curriculum, maar het is nog niet standaard bij studies zoals pedagogiek, geneeskunde of andere sociale studies.
De kracht van het gesprek
In haar oratie roept ze iedereen op om naar elkaar om te kijken. ‘Durf het gesprek aan te gaan, zeker als iemand het moeilijk lijkt te hebben. Vraag hoe het echt is. Of diegene weleens aan de dood denkt en hoe je iemand kan helpen hulp te vinden. Uit onderzoek onder mensen met (voormalige) suïcidegedachten blijkt dat erover praten het begin kan zijn van herstel.’ Natuurlijk kan zo’n gesprek heel spannend zijn, erkent Gilissen. Daarom heeft 113 Zelfmoordpreventie gratis online trainingen voor dit soort gesprekken via Vraagmaar | 113 Zelfmoordpreventie Ze hoopt dat haar boodschap aankomt. ‘Praten redt levens.’
Volg op 26 mei vanaf 16u de livestream van de oratie van prof. Renske Gilissen