Leidse wetenschappers over het 'kroeggevecht' tussen Trump en Biden

01 oktober 2020

Er is nauwelijks iemand die zich eraan waagt de winnaar aan te wijzen van het debat tussen de Amerikaanse president Donald Trump en zijn democratische uitdager Joe Biden. De negatieve kwalificaties overheersten. Wat vinden psycholoog Wim van der Does, historicus Andrew Gawthorpe en beleidswetenschapper Brandon Zicha van het debat.

Een blamage, chaos, moddergooien, een kroeggevecht en zelfs: een ‘shit show’. In deze termen oordeelden zowel de Amerikaanse media als NPO1 (in de nabeschouwing) over het debat tussen de presidentskandidaten Donald Trump en Joe Biden. Ze kruisten de degens in de aanloop naar de presidentsverkiezingen op 3 november en waren drukker met elkaar dan met de inhoud. Trump maakte er een sport van Biden zoveel mogelijk in de rede te vallen. Moderator Chris Wallace van Fox News had er een harde dobber aan om Biden zijn spreektijd te gunnen. Het slagveld overziend, besloten de organisatoren de regels voor de volgende debatten aan te scherpen. Op de peilingen, zo luidt de algemene opinie, zal het debat weinig invloed hebben.

Willem van der Does, klinisch psycholoog. Hij voorspelde vier jaar geleden in de zomer al de overwinning voor Trump

‘Er waren twee momenten die een verschil kunnen maken. Ten eerste: Biden kwam opdagen. Nancy Pelosi, de voorzitter van het Huis van Afgevaardigden, had hem twee keer geadviseerd weg te blijven. Tot het debat voerde Biden maar mondjesmaat campagne. Hij zat voornamelijk thuis, voorbereide vragen te beantwoorden en van teleprompters te lezen. Zelfs in die omstandigheden blunderde hij geregeld. Daarmee voedde hij de opvatting dat hij veel te oud is om nog president te worden, en wellicht zelfs dementerend. In het debat was Trump anderhalf uur aan een stuk bezig Biden te ontregelen. Dat die in die storm overeind bleef, is zijn grootste winstpunt. ’

‘Dan het moment dat moderator Chris Wallace Trump vroeg of die afstand wilde nemen van white supremacists. Het werd hem op een presenteerblaadje aangeboden. Trump had de bodem uit Bidens campagne kunnen slaan, die is gebouwd op de fine people-hoax: Trump zou in 2017 de neo-Nazi's in Charlottesville fine people genoemd hebben. Maar Trump heeft destijdsde white supremacists wel degelijk sterk veroordeeld. Nu kwam er alleen een nauwelijks hoorbaar ‘Sure, I will do that’, gevolgd door een tirade over linkse betogers en een lofzang op law and order. Dat hij dat liet liggen was een enorme blunder.’

Er zijn polls die erop wijzen dat Trump beter gaat scoren onder zwarte kiezers dan vorige Republikeinen. In dit debat richtte Trump echter uitsluitend op mensen wier stem hij toch al binnen heeft. Twijfelaars zal hij niet over de streep hebben getrokken. Zijn aanvallende stijl heeft als impliciete boodschap dat hij de belangen van Amerika tegenover landen als China, Iran en Rusland net zo rücksichtlos zal verdedigen. Maar dat Trump medogenloos is, weten zijn kiezers inmiddels wel. ‘Trump had in dit debat zijn basis kunnen verbreden door eindelijk eens een iets verzoenender toon aan te slaan. Gemiste kans. Dankzij Trumps wangedrag heeft Biden nu een excuus om het volgende debat zelfs te laten schieten. Niemand zal het hem kwalijk nemen – dat wil zeggen, niemand die op dit moment nog overweegt op hem te stemmen. Wat anderen ervan vinden maakt niet uit. Ik denk dat hij gaat afzeggen.'

'Vrijwel alle polls laten een overwinning voor Biden zien, maar de race lijkt me niet gelopen. Trumps aanhang is veel fanatieker. De steun voor Biden is vooral anti-Trump, en sommige Trumpstemmers geven hun voorkeur gewoon niet toe, ook niet in een poll. Stemmen gebeurt op basis van emotie, en feiten en argumenten dienen vooral voor de rationalisatie achteraf. Dat is de afgelopen vier jaar alleen maar duidelijker geworden. Angst en woede zijn de belangrijkste drijfveren die politici bespelen. In sommige verkiezingen bespelen ze ook de hoop, maar in dit debat was die emotie het ondergeschoven kindje.’

Interview met Van der Does over de Amerikaanse presidentsverkiezingen in 2016.

Andrew Gawthorpe, historicus, Amerikanist en opiniemaker

‘Twee momenten tekenen het gevaar waarmee de Verenigde Staten momenteel worden geconfronteerd.’

‘Het eerste moment was toen Joe Biden begon over zijn zoon Beau, een veteraan die in Irak vocht en een Bronzen Ster kreeg. Enkele jaren later stierf hij aan hersenkanker. Trump toonde geen greintje empathie maar greep het moment aan om Bidens andere zoon, Hunter, aan te vallen. Deze worstelde met een drugsverslaving (die hij echter overwon). In elk andere omstandigheid zou dit gedrag als volstrekt onaanvaardbaar worden beschouwd maar voor Trump is dit normaal – tot dat niveau heeft hij het Witte Huis verlaagd.’

‘Het tweede moment laat zien dat Trumps gebrek aan normen kan leiden tot een constitutionele crisis. Dat was toen Trump duidelijk maakte dat hij de legitimiteit van de verkiezingen in twijfel gaat trekken. Hij stelde ook dat hij zijn aanhangers mogelijk de straat op gaat sturen om zich met het stemproces te bemoeien. Dat kan leiden tot intimidatie van kiezers, chaos en waarschijnlijk tot geweld.’

‘Trump liet een kans lopen. Hij staat achter in de peilingen en hij bood de kiezers niets om zijn situatie te veranderen. Hij is niet in staat om te veranderen wie hij is of om een nieuwe strategie te kiezen. Hij is steeds al een one-trick pony geweest. Zijn truc werkt echter niet meer en daarom steekt hij zoveel energie in het ter discussie stellen van de regels van het spel. Dat is levensgevaarlijk voor de Amerikaanse democratie.’

‘Er is geen enkele periode in de Amerikaanse geschiedenis die me doet denken aan deze tijd. Trump is een president die weigert zich te committeren aan een vreedzame machtsoverdracht, en zijn tegenstander in het debat neerknuppelt met desinformatie en pesten. Hij wil kennelijk een dictator zijn en we moeten ons afvragen of hij zich op 3 November als dictator zal gaan gedragen. Nooit eerder in de Amerikaanse geschiedenis hebben we die vraag hoeven stellen. Het is geen fijne vraag om over na te denken.’

Belangstellenden kunnen met ingang van 7 oktober de nieuwe podcast America Explained van Andrew Gawthorpes volgen.

Brandon Zicha, Amerikaan en universitair docent Beleidswetenschappen aan het Leiden University College met als specialisaties Constitutional Political Economy en Agenda Setting in the Policy Process

’Wat mij, net als de meeste kijkers, het meest is bijgebleven, zijn de constante onbeschofte onderbrekingen, het hakkelen, de pogingen tot matiging, de beledigingen. Dit was zo diepgaand omdat het illustreert dat de informele politieke normen volledig buiten werking zijn gesteld. ’Een dergelijk debat heeft geen precedent in de levende herinnering van Amerika.’

’Ik denk dat Biden een zwakke overwinning heeft behaald. Voor een deel heeft hij dat aan Trump te danken. Diens continue aanvallen en beledigingen maakten Biden eigenlijk levendiger. Ik probeer me voor te stellen of ik tijdens een college mijn gedachtegang zou kunnen vasthouden terwijl ik beledigd en aangevallen wordt door een student. Dat kan ik niet, ik raak al afgeleid als een student te laat binnenkomt. Ik denk dat veel kiezers hebben opgemerkt dat Biden zich in een dergelijke positie bevond, en zich toch staande heeft gehouden. Maar hij heeft weinig naar voren gebracht dat Republikeinse kiezers ertoe zou kunnen bewegen om van partij te veranderen.’

‘Het gaat in deze campagne weinig over de inhoud maar meer over door kiezers waargenomen competentie en esthetiek, stijl en identificatie met de kandidaten. Vooral dat laatste. De inhoud van de gespreksonderwerpen is bij zowel Biden als Trump voorspelbaar voor iedereen die zich enigszins heeft verdiept in de Facebook- en Twitteraccounts van de kandidaten. Voor de zwevende kiezer gaat het meer om ‘het beeld’ dan om de onderwerpen. Als je in de hoofden van de kiezers kijkt, zul je zien dat ze zich - als ze niet worden afgeleid - bezighouden met fundamentele “materialistische” kwesties als gezondheid en welvaart. Maar ook die zijn breed en weinig specifiek.’

‘Er zijn goede redenen om aan te nemen dat dit het meest grondwettelijk fragiele moment in de Amerikaanse geschiedenis is, zeker sinds de Grote Depressie, maar waarschijnlijk sinds 1860. We zien een volledige ineenstorting van de normen van de regering, die min of meer stabiel waren sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog. Je kunt je haast niet meer voorstellen dat Dan Quayles kandidatuur in 1992 sterk werd bedreigd toen hij tijdens een debat potato verkeerd spelde, of dat de vraag in hoeverre John Kerry in Vietnam een oorlogsheld was, bijdroeg aan zijn nederlaag tegen Bush in 2004. Voor mij als Amerikaan voelt dit als een voortschrijdende constitutionele crisis die diepe verdeeldheid in de samenleving aan het licht brengt en die de Amerikaanse democratie dodelijk zou kunnen treffen.’

‘Zolang een voldoende grote groep mensen bereid is te stellen dat de ongeschreven regels voor het omgaan met elkaar in de politiek niet mogen worden overschreven en er potentiële kosten voor de politieke elites ontstaan, blijven die normen overeind. Zonder hen bevinden we ons echter in een gevaarlijke situatie waaruit een grote politieke crisis kan ontstaan. Ik denk dat anderen daar ook door geraakt worden. Europa kan het zich niet veroorloven om geamuseerd toe te kijken naar een debat zoals we dat eergisteren zagen. De meeste burgers beseffen niet hoezeer de stabiliteit van vrije samenlevingen wordt gevormd door de manier waarop we met elkaar omgaan, elkaar respecteren en samenleven. De regering Trump heeft de meeste checks and balances en andere barrières voor misbruik van de uitvoerende macht weggewerkt. Daarom hoop ik, als inwoner van Nederland, dat de mensen hier twee keer nadenken voordat ze importeren wat er in Amerika gaande is. Misschien waren de ontwikkelingen in Amerika ooit ook de moeite waard voor anderen in de vrije wereld, maar ik dat is nu niet het geval, zou ik zeggen.’