‘Als je eenmaal leert luisteren, gaat een wereld voor je open’
Marcel Cobussen, hoogleraar auditieve cultuur en muziekfilosofie, heeft van luisteren zijn vak gemaakt. Van magnetrongeluidjes tot sirenes tot fluitende vogels; hij onderzoekt hoe mensen omgaan met geluid in hun omgeving en wat voor informatie geluid kan geven. Zijn missie: mensen beter leren luisteren en laten nadenken hoe geluid bepaalt hoe je leeft. ‘’s Nachts sluit je je ogen, maar je oren blijven actief. Daar moet je zorgvuldig mee omgaan.’
Cobussen doet niet voor niets onderzoek naar geluid. ‘De Wereldgezondheidsorganisatie waarschuwt al geruime tijd dat geluidsoverlast een sluimerende kwaal is in drukbevolkte gebieden en dat mensen daar erg onder lijden. Soms met de dood tot gevolg.’
Geluiden kunnen voor iedereen wat anders betekenen, vertelt Cobussen, die sinds 2016 hoogleraar is. Denk bijvoorbeeld aan motorgeluiden: als jij meteen aan de Hells Angels denkt, vind je dat vervelend. ‘En zoals harde geluiden aangenaam kunnen zijn, kunnen zachte geluiden ook irritant zijn. Neem bijvoorbeeld het harde zingen van Feyenoordsupporters, dat stemt mij zeer mild. Maar een gestaag druppende kraan kan evengoed pijn doen aan je oren.’
Nuance in geluiddebat
Cobussen probeert nuance aan te brengen in het debat over geluid. Zo heeft hij samengewerkt met de gemeente Leiden, die hem na zijn oratie vroeg mee te denken over de herinrichting van de Garenmarkt, een plein waar een seniorencomplex aan grenst. ‘De bewoners waren bang dat er meer evenementen zouden komen en dus geluidsoverlast.’
Hij wees beide partijen op ingrepen met ‘onmiddellijk effect’, zoals het gebruik van materialen. ‘Klinkers klinken anders dan asfalt of harde ondergrond, beplanting zal geluidsdempend zijn, maar niet altijd, want als de blaadjes van de bomen zijn laten ze geluid door. Denk ook aan diversiteit in beplanting, die weer verschillende dieren aantrekt. Dat klinkt als marginale impact maar is ook auditief belangrijk.’
Gevecht om mensen te laten luisteren
Cobussen probeert zijn invloed nog verder te laten reiken, door instanties zoals het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) te wijzen op een andere benadering van geluid. ‘Dat ze dus niet alleen negatief kijken en afgaan op de decibelmeter.’ Dat is moeilijk: ‘Het is een gevecht om mensen te leren luisteren. Soms krijgt geluid de schuld terwijl het probleem elders ligt.’
Tekst: Judith Laanen
E-mail de redactie
Journal of Sonic Studies
Vanuit zijn achtergrond als jazzpianist werd Cobussen ‘hardcore academicus’. Hij hoopt met zijn onderzoek mensen anders over geluid na te laten denken, maar ook op ‘auditieve ingrepen’ om onze kwaliteit van leven te verbeteren. ‘Dan zou ik mijn werk geslaagd vinden.’
Mede daarom richtte hij in 2012 het Journal of Sonic Studies op. Het online open access tijdschrift is voor iedereen die onderzoek doet naar geluid. ‘Van de medische wetenschap tot biologie en taalkunde, er is niks waar geluid niet ter sprake komt.’ Al die mensen zitten vaak op ‘een eilandje’, vond Cobussen, die hen met het tijdschrift bij elkaar probeert te brengen. ‘Om hen een platform te geven om hun werk te presenteren en kennis te nemen van onderzoek naar geluid.’
‘Maak universitair onderzoek openbaar’
Nog mooier zou het zijn als al het universitaire onderzoek openbaar is, bepleit Cobussen. Weg met hoge bedragen voor losse wetenschappelijke artikelen, vindt hij. ‘Onderzoekers moeten daarnaast goed kunnen uitleggen wat ze maatschappelijk, sociaal of politiek bijdragen. We maken gebruik van publiek geld en moeten verantwoorden waarom bepaald onderzoek belangrijk is; daar ontbreekt het vaak nog aan, dat nemen we als vanzelfsprekendheid.’