Ongeluk moraliseren: de ethische kant van verzekeringen
Hoe krijg je toegang tot verzekeringen? Met wie ben je bereid verzekeringsrisico’s te delen? En wanneer keert een verzekering uit? Deze en andere morele vragen over verzekeringen onderzoekt Erik Bähre, antropoloog aan de Universiteit Leiden, met zijn onderzoeksgroep.
Dit is een verhaal uit een serie over maatschappelijke impact van wetenschappelijk onderzoek.
Erik Bähre en zijn collega’s doen langdurig veldwerk in Nederland, Italië, de Verenigde Staten, Zuid-Afrika, Brazilië en India. Ze werken samen met onderzoekers uit deze landen in een vijfjarig project dat gefinancierd wordt door een European Reasearch Council (ERC) Consolidator Grant. Dit project ging ongeveer drie jaar geleden van start.
‘Verzekeringen zijn technisch. Ze gaan over het berekenen van risico’s en het collectief afdekken van die risico’s, zodat je bij verlies dat via een verzekering gecompenseerd krijgt,’ zegt Bähre. ‘Aan deze technische kant zit ook altijd een morele kant. Die onderzoeken wij.’ De Leidse onderzoekers kijken vooral naar verzekeringen die te maken hebben met de waarde van leven, zoals uitvaartverzekeringen en levensverzekeringen, maar het onderzoek is breder.
Oogstverzekering
Een van de vier promovendi die hieraan meewerkt, Tim van de Meerendonk, doet onderzoek naar het verzekeren van oogst in India. Boeren weten soms niet hoe ze zich kunnen verzekeren of kunnen niet lezen waardoor ze de verzekering niet begrijpen. ‘Het is dan erg lastig om verzekeringen te verkopen,’ vertelt Yogeshwat Wattamwar, financieel adviseur in India in een filmpje dat de onderzoekers maakten. ‘Boeren vragen hoeveel ze ervoor terug krijgen, maar het is een product om financiële gezondheid te waarborgen, geen investeringstool.’ Later vertelt boer Rajabhau Kundga: ‘We weten niet hoe we de afdeling moeten bereiken. Dus wat kan ik doen?’
Wetenschappers die hier onderzoek naar doen in Brazilië en India krijgen niet alleen te maken met ongelijkheden op het gebied van verzekeringen. Het onderzoek zelf kan ook zorgen voor ongelijkheden waar onderzoekers zich bewust van moeten zijn en ethisch zo goed mogelijk mee om moeten gaan. ‘Dat maakt het onderzoek ingewikkelder. Je moet ervoor zorgen dat je ethisch samenwerkt in een ongelijke wereld,’ zegt Bähre.
Ethisch onderzoek
Met ethische beoordelingscommissies van de ERC en de Universiteit Leiden wordt ook deze ethische kant van de samenwerking beoordeeld. Bähre: Als onderzoeker van een rijke universiteit moet je voorkomen dat die machtsongelijkheden versterkt worden. Dat proberen we door samen te werken, gastonderzoekers uit te nodigen in Leiden en door financiering te reserveren voor studenten in Brazilië en India zodat zij kunnen deelnemen.’
Verder wordt er rekening gehouden met de mensen bij wie ze het onderzoek doen. ‘Het is gangbaar om iemand een toestemmingsformulier te laten tekenen,’ zegt Bähre. ‘Maar als mensen niet goed kunnen lezen is dat een probleem. Gelukkig zijn er andere manieren, bijvoorbeeld met een filmpje of door gedurende het onderzoek telkens uit te leggen waar we mee bezig zijn en te vragen of mensen het nog oké vinden dat je er bent en nog deel willen nemen aan het onderzoek.’
‘Het onderzoek laat zien dat verzekeringen sociale verhoudingen veranderen,’ vertelt Bähre. ‘Door verzekeringen gaan mensen op een andere manier voor elkaar zorgen. Verzekeringen veranderen de verantwoordelijkheden die mensen ten opzichte van elkaar voelen. De manier waarop dat verandert verschilt heel erg per samenleving, maar we komen dit overal tegen.
Tekst: Dorine Schenk
Mail de redactie