Pieter de la Court: omstreden in zijn tijd - en nu nog steeds
Burgemeester Henri Lenferink van Leiden woont in de Pieter de la Courtstraat. ‘Wie was die man eigenlijk?’ vroeg hij zich lang af. Het uitvoerige antwoord kwam bij de herdenking op 23 november 2018 van De la Courts 400ste geboortedag.
Na de inleiding van burgemeester en historicus Lenferink ging het woord naar Arthur Weststeijn, historicus aan de Universiteit Leiden.
Twee idealen
Leidenaar Pieter de la Court, vierhonderd jaar geleden in 1618 geboren en naamgever van het gebouw van de Faculteit der Sociale Wetenschappen (FSW) aan de Wassenaarseweg, zo vertelde Arthur Weststeijn in zijn uitvoerige lezing, was misschien wel de allereerste liberaal. Hij had twee idealen. Hij wilde alle regels en andere handelsbelemmeringen opruimen en daarnaast meer democratie in de stad. Pieter de la Court was de zoon van calvinist Pierre de la Court die uit het katholieke Vlaanderen naar Leiden was gevlucht. Leiden was destijds de belangrijkste industriestad van de Nederlandse Republiek, waarschijnlijk zelfs van Europa, met name op het gebied van de textiel. De zaken van De la Court senior gingen uitstekend.
‘Indringers’
Zoon Pieter ging naar de Leidse universiteit maar begon met zijn broer Johan al tijdens zijn studententijd een eigen bedrijf dat het eveneens voor de wind ging. Daardoor studeerde hij nooit af. Ondanks hun zakelijke succes, bleef in Leiden afweer bestaan tegen de oorspronkelijk Vlaamse ‘indringers’, getuige het gescheld op de familie De la Court: ‘Verrotte Walen’, ‘Knoflookvreters’, ‘Hooghartig vuil gespuis’. De Leidse elite sloot de De la Courts buiten, al waren ze nog zo rijk, en al huwde Pieter In 1657 de dochter van een vooraanstaande Leidse familie, Elisabeth Tollenaar.
Gesloten bolwerken
Pieter de la Court gooide het, gesteund door broer Johan, over een andere boeg en schreef de revolutionaire ideeën op die in zijn hoofd waren gaan rondwaren. Interest van Holland, ofte gronden van Hollands-Welvaren, zo noemde hij zijn politiek-economisch werk (1662). Daarin toonde hij zich een vurig pleibezorger van zowel het opruimen van alle handelsbelemmeringen als méér democratie een grotere tolerantie. Dat kwam allemaal niet uit de lucht vallen. Alle ondernemers die textiel produceerden, moesten dat in de lakenhal laten keuren, anders mocht het niet buiten de stad worden verhandeld. De ambachtsgilden waren protectionistische bastions waar niet iedereen zomaar bij kwam. En de dienst in de stad werd uitgemaakt door de elite: er was een zogenoemde veertigraad, een soort gemeenteraad, waaruit het bestuur van de stad voortkwam. Steeds maar dezelfde families hadden de macht en schoven elkaar de bestuursbaantjes toe. Immigranten kregen pas na zeven jaar volledige burgerrechten. En dan was er nog de intolerantie, met name op religieus gebied. De la Court zag in dat intolerantie de economie belemmerde.
Meer rechten voor immigranten
De la Court vond dat iedereen elk type textiel – en andere producten - moest kunnen produceren en verkopen, zonder keur. Een ambachtelijke opleiding volgen hoefde niet per se: de markt zou wel bepalen wat verkoopbaar was en wat niet. De veertigraad moest worden vervangen door een raad van tweehonderd mensen uit de hele bevolking, waaronder immigranten. Die moesten in de visie van De la Court, meteen als ze zich in Leiden vestigden, alle burgerrechten krijgen. En iedereen moest meer vrijheid krijgen, met name in religieus opzicht. Het leven zou voor alle lagen van de bevolking beter worden van uitvoering van zijn ideeën.
Johan de Witt
De ideeën van De La Court sloegen aan, ook buiten Leiden. Onder meer raadpensionaris Johan de Witt, de machtigste man van Holland en filosoof Baruch Spinoza waren ervan gecharmeerd. Maar De la Court begon uit de bocht te vliegen. In een snel tempo joeg hij iedereen die wel wat zag in zijn ideeën, tegen zich in het harnas door vooral veel te schelden tegen zijn tegenstanders, zoals de kerken. Steeds meer mensen keerden zich van hem af, ook Johan de Witt. De la Court was genoodzaakt naar naar Amsterdam te verhuizen waar hij in 1685 stierf.
Drie andere Leidse wetenschappers
Daarna lieten drie andere wetenschappers van de Universiteit Leiden hun licht schijnen over respectievelijk de rol van de vrouw in de bedrijven ten tijde van Pieter de la Court, en over connectie van De la Courts ideeën met de actualiteit: de oprichting van een Engelstalig Netherlands Commercial Court in Amsterdam waar Nederlands recht wordt gesproken (Pieter de la Court handelde internationaal) en over de democratie die hij voorstond, in vergelijking met nu.
Burgemeester Lenferink luidde de bijeenkomst in- en ook weer uit. Wie Pieter de la Court was, hoeft hij zich niet meer af te vragen.
Tekst: Corine Hendriks
Foto's: Buro JP
Mail de redactie
Hoe werd Pieter de la Court de naamgever van het gebouw van de Faculteit der Sociale Wetenschappen?
Waarom vernoemde de Faculteit der Sociale Wetenschappen in 1989 haar nieuwe onderkomen – het voormalige Gebouw 5 van het Academisch Ziekenhuis Leiden – naar de eerste liberaal? Psycholoog dr. Sacha Bem, op 23 november onder de toehoorders, weet het nog. Een voor de hand liggende naam was er niet, vandaar dat een prijsvraag werd uitgeschreven. Daaruit kwam ook Pieter de la Court als kandidaat-naamgever naar voren. De inzender was politicoloog Jan Slikkerveer. Bem, destijds actief in het bestuur van de faculteit, maakte zich sterk voor De la Court. Voorloper van het liberalisme, dwarsdenker en omstreden figuur, hoeveel beter wil je het hebben?, vond hij. Er viel veel over De la Court te debatteren en dat was juist waar de faculteit (ook) voor stond. En staat. En zo werd Slikkerveer tot winnaar van de prijsvraag uitgeroepen.
Inititatiefnemers
De herdenkingsbijeenkomst was een initiatief van de Gemeente Leiden, de Universiteit Leiden, Erfgoed Leiden e.o. en de Vereniging Oud Leiden.