Nieuw model voor menselijk gedrag
Bernhard Hommel van de Universiteit Leiden en Reinout Wiers van de Universiteit van Amsterdam hebben een nieuw model ontwikkeld voor de controle van menselijk gedrag. Volgens de psychologen is ál ons gedrag doelgericht, maar maken we vaak gebruik van automatismen. Publicatie 14 november in Trends in Cognitive Sciences.
Traditioneel gaan veel leken en onderzoekers ervan uit dat gedrag op twee manieren kan ontstaan, vaak als reactie op prikkels in de omgeving: of gedreven door doelen of door gewoontes. Het is deze tweedeling die cognitief psychologen Hommel en Wiers in twijfel trekken.
Alle gedrag is doelgericht
Volgens Hommel en Wiers zijn er geen duidelijke criteria om onderscheid te maken tussen doelbewuste handelingen en automatische handelingen. Zo’n criterium is dat deze automatismen los zouden staan van onze intenties, maar daar is geen bewijs voor te vinden. En er is ook geen bewijs dat we tijdens onze automatische handelingen ongevoelig zouden zijn voor beloningen. En tenslotte zijn we ook niet altijd irrationeler in onze automatismen dan in onze doelbewuste handelingen. Wel is het zo dat je met automatisch gedrag soms ‘kosten’ maakt, bijvoorbeeld als je op zondag op weg naar Madurodam uit gewoonte afslaat en opeens bij je werk terecht komt. Maar dergelijke kosten gelden ook voor doelgericht gedrag. Bovendien zijn de ‘baten’ van geautomatiseerd gedrag vaak aanzienlijk, zoals een grotere snelheid en efficiëntie.
Automatisme is een zeer rationele strategie
Volgens Hommel en Wiers wordt ál ons gedrag aangestuurd door doelen, maar maken we vaak gebruik van automatismen. Dat is juist een zeer rationele strategie. Zelfs als het lijkt dat gedrag echt riskant of ongezond is, weerspiegelt dat soms meer de maatschappelijke normen en waarden van de beoordelaar dan objectief meetbaar irrationeel gedrag. Als bijvoorbeeld mensen door gaan met eten terwijl ze al genoeg hebben, haalt iemand blijkbaar meer genoegen uit de eetervaring dan uit een slank lijf.
Trends in Cognitive Sciences
In het vaktijdschrift stellen Hommel & Wiers dat menselijk handelen:
- cognitief gerepresenteerd wordt, in termen van waarneembare effecten op de wereld;
- op intentie geselecteerd wordt, volgens criteria zoals efficiëntie, snelheid, emotionele effect, in dienst van het dominante doel op dat moment;
- door een cognitieve ‘metacontrol state’ gemodereerd wordt, variërend op een continuüm van zeer flexibel tot zeer persistent.