Leren kijken als de ander
Hoe bepaalt een boer of zijn koe een prijswinnaar is? Een antropoloog die deze boeren bestudeert, moet niet alleen naar de boeren zelf kijken, maar vooral ook leren hoe zij de wereld zien. Dat betoogt Cristina Grasseni, de nieuwe hoogleraar Antropologie. Oratie op 30 oktober.
Antropologie wordt gezien als het onderzoeken en doorgronden van sociale relaties of culturen. ‘Maar als antropoloog ben je eerst en vooral een leerling van een cultuur of culturen,’ stelt Christina Grasseni in haar oratie. Grasseni is sinds februari hoogleraar Antropologie, en sinds juni wetenschappelijk directeur van het Instituut Culturele Antropologie en Ontwikkelingssociologie.
Leerling van culturen
Een leerling van culturen? Grasseni legt het uit aan de hand van haar veldwerk bij koeienfokkers in de Alpen in noord-Italië. ‘Wanneer zij over hun koeien spraken, beoordeelden zij de schoonheid van hun koe. Maar in die esthetische beoordeling lag veel meer verscholen,’ zegt Grasseni. Bij het fokken van hun koeien waren de boeren gericht op het verbeteren van de koe: hoe brengt de volgende generatie nog meer melk op. Noemen zij een koe ‘mooi’ dan zien zij karakteristieken die ze herkennen als kenmerk van goede melkproductie en reproductiepotentie.
Skilled vision
De boer heeft dus een skilled vision: als getrainde professional kan hij de waarde van zijn product inschatten op basis van wat hij ziet. En zijn collega-boeren hebben diezelfde blik. Ze herkennen kenmerken uit fokprogramma’s, van computermodellen, maar ook van foto’s van andere prijswinnende koeien of door opvolgende generaties koeien naast elkaar te zetten. Grasseni gebruikt het voorbeeld van een veemarkt. De jury zet de dieren daar letterlijk op volgorde van excellentie: deze koe is het beste op grond van deze kenmerken, daarna volgt deze koe. ‘De gedeelde blik van de jury wordt hierbij onder woorden gebracht – en door de boeren op hun beurt becommentarieerd.’
Complex geheel
Maar de blik van de boeren op wat een mooie koe is, is niet onbetwist. Milieubeschermers en boeren die niet achter de intensieve veehouderij staan zullen niet dezelfde koe mooi vinden. Zij vinden een steeds hogere melkproductie juist niet wenselijk, en zullen de kenmerken daarvan in een koe dus niet als mooi bestempelen. Hun moraal speelt dus ook mee in hun kijk op de koe. Skilled vision is het resultaat van een complex geheel van aandacht, gewoontes, geschiedenis en context. Er gaat kennis achter schuil waarin niet alleen feiten maar ook aannames, voorkeuren, culturele stereotypen, vooroordelen of racisme kunnen schuilen. ‘Daarmee zijn skilled visions een essentieel onderdeel van een cultuur,’ zegt Grasseni.
Leren kijken naar een koe
De antropologe pleit dan ook voor een skilled vision-aanpak van etnografisch onderzoek, waarbij je als onderzoeker in de leer gaat bij de gemeenschap die je bestudeert, om je hun manier van kijken eigen te maken. ‘In mijn tijd in Italië moest ik dus leren hoe je de schoonheid van een koe beoordeelt. Ik begon echt bij nul, ik wist niet eens vanaf welke kant je een koe moet bekijken om dit goed te kunnen zien – dat is trouwens vanaf de achterkant!’
Betekenis aan voedsel geven
Op dit moment past Grasseni de skilled vision-aanpak toe in haar onderzoek ‘Food Citizenship’, waarvoor zij een ERC Consolidator Grant heeft gekregen. ‘We kijken in drie Europese steden – Rotterdam, Turijn en Gdansk – naar initiatieven voor collectieve voedselinkoop, en of dit leidt tot andere of nieuwe vormen van burgerschap.’ Hierbij gebruikt Grasseni en haar team een multimediale opzet. ‘Naast tekst gebruiken we video-opnames, en laten we de mensen in de initiatieven zelf filmen en daar commentaar bij geven.’ De deelnemers worden gevolgd in dagelijkse activiteiten en vergaderingen. Zo ontdekken we de verschillende manieren waarop zij culturele en politieke betekenis geven aan hun omgang met eten, en leren we dus echt door hun ogen te kijken.’