Patrick van Berlo: 'Outsourcing van asielopvang heeft een keerzijde'
Asielzoekers die naar Australië willen, eindigen vaak in een detentiecentrum op het piepkleine eilandstaatje Nauru. Wat doet deze ‘outsourcing’ van asielzoekers met mensenrechten? Promovendus Patrick van Berlo ging naar Australië om het te onderzoeken.
Sommige Nederlandse politici zien het als een lichtend voorbeeld voor de rest van wereld: de manier waarop Australië de komst van asielzoekers per boot probeert te ontmoedigen. Worden de asielzoekers op zee onderschept, dan brengt de kustwacht ze naar Papua Nieuw-Guinea of het kleine eilandstaatje Nauru – ongeveer half zo groot als Schiermonnikoog. Dat moet toekomstige immigranten afschrikken om de sprong te wagen naar Australië.
Erbarmelijk
‘Maar deze outsourcing van de asielopvang heeft ook een keerzijde,’ zegt Patrick van Berlo. De Leidse rechtenpromovendus is onlangs teruggekomen uit Australië, waar hij enkele maanden veldwerk deed voor zijn dissertatie. Hij sprak met meer dan dertig mensen die in het asielzoekerscentrum op Nauru werkten of verbleven. ‘De leefomstandigheden op Nauru zijn erbarmelijk, in het bijzonder voor de vrouwen en kinderen die er verblijven. De uitzichtloosheid leidt bijvoorbeeld tot depressies en zelfmoordpogingen. En door de afgelegen locatie van Nauru is het bovendien erg moeilijk om de situatie effectief te monitoren van buitenaf.’
Van Berlo wil onderzoeken wat de waarde van mensenrechten is in deze vormen van outsourcing. Nu de opvang uitbesteed is aan het onafhankelijke land Nauru, claimt Australië immers dat het niet langer primair verantwoordelijk is voor de bescherming van mensenrechten op het eiland. Daarnaast is een groot deel van de opvang ook nog eens geprivatiseerd: bedrijven zijn verantwoordelijk voor bewaking, medische zorg, catering en welzijn. Wat is de invloed hiervan op de effectiviteit van het mensenrechteninstrumentarium?
Meer dan juridische impact
Om die vraag goed te kunnen beantwoorden, is niet enkel juridische analyse nodig maar moeten ook sociaalwetenschappelijke onderzoeksmethoden worden toegepast, stelt Van Berlo. Hij heeft zijn promotieonderzoek voorlopig nog niet afgerond, maar kan al wel concluderen dat de waarde van mensenrechten zeer diffuus en multidimensionaal is. Enerzijds is het wel degelijk lastiger om de staat Australië op mensenrechtengronden juridisch verantwoordelijk te houden voor de vaak erbarmelijke omstandigheden op Nauru. ‘Dat komt niet alleen door de complexe bestuursvormen die gecreëerd worden door uitbesteding, maar ook doordat Australië geen toezichthoudende instantie met bindende oordelen kent zoals het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. Anderzijds onderzoek ik in mijn proefschrift de mogelijkheid dat de waarde van mensenrechten niet beperkt blijft tot de rechtbank. Ook wanneer het lastig is om staten juridisch verantwoordelijk te stellen en houden, kunnen mensenrechten nog van vitaal belang zijn voor de bescherming van menselijke waardigheid en welzijn.’
De mensenrechtennotie is dus een multidimensionaal concept, stelt Van Berlo. ‘Daarbij kan gedacht worden aan de invulling van discretionaire beslisruimte (beslissingsvrijheid) van individuele werknemers in de vluchtelingenkampen, of de invloed van NGOs op detentieomstandigheden door gebruikmaking van mensenrechtelijke argumenten. Ook als discours is mensenrechtentaal potentieel een sterk vocabulaire om claims te formuleren en inbreuken aan te vechten.' Door deze verschillende dimensies van mensenrechten in samenhang te bestuderen in een specifieke casus, kan Van Berlo ze in een brede context bestuderen.
New Holland Scholarship
Van Berlo hoopt eind volgend jaar op het onderzoek te promoveren aan het instituut Strafrecht en Criminologie van de faculteit Rechtsgeleerdheid. Hij kon zijn onderzoek in Australië uitvoeren dankzij een New Holland Scholarship. Deze beurs – uitgereikt door het Nederlandse consulaat in Sydney in samenwerking met het EP Nuffic – stelde veertig Nederlandse en Australische studenten en promovendi in staat om onderzoek te doen in elkaars thuisland. Van Berlo kreeg daarnaast ook een aanvullende beurs van het Leids Universitair Fonds (LUF) uit het Swaantje Mondt Fonds. Deze beurzen boden hem ook de mogelijkheid om een tijdje als visiting scholar te werken bij het Border Crossing Observatory van Monash University in Melbourne en het Kaldor Centre for International Refugee Law van de UNSW in Sydney.