Bonobo’s vol aandacht voor emoties
Bonobo’s hebben net als mensen meer aandacht voor beelden waarop soortgenoten emotioneel gedrag vertonen dan voor neutrale scenes. Dat ontdekte de Leidse onderzoeker Mariska Kret tijdens onderzoek in Apenheul.
Vlooien, seks en gapen
Anders dan mensen kijken bonobo’s echter het liefst naar positieve gedragingen: vlooien, seks en gapen. Bonobo’s zijn met chimpansees de nauwst levende verwanten van de mens. Onderzoek naar hun emotionele gedrag kan daardoor ook inzicht opleveren in hoe emoties bij mensen zijn ontstaan, aldus Kret, maar dit type onderzoek bij bonobo’s is nog schaars. Kret publiceert haar nieuwe inzichten samen met collega’s van de Universiteit van Amsterdam en Apenheul in het wetenschappelijk tijdschrift PNAS.
Rozijn als beloning
In heel Europa en de Verenigde Staten leven maar tweehonderd bonobo’s in dierentuinen en Apenheul is met dertien dieren de enige Nederlandse dierentuin met de soort. Kret en collega’s leerden vier vrouwtjes uit deze groep vaardigheden die nodig zijn voor de dot-probe-test, een taak die aandacht meet. Hierbij neemt de bonobo plaats voor een touchscreen waarop links en rechts twee afbeeldingen van andere, onbekende bonobo’s verschijnen. Die vertonen positief, neutraal of negatief gedrag. Kret: ‘We laten telkens tegelijk een emotionele en een neutrale gedraging zien. Vervolgens verschijnt er een stip op de plek van een van de afbeeldingen, die de bonobo moet aanraken voor een beloning, een stukje appel of een rozijn. Het idee is dat ze de stip sneller aanraakt als die op de plek verschijnt van de gedraging waar ze net naar keek.’
Aandacht voor emoties
Uit de test blijkt dat de bonobo’s voor drie verschillende gedragingen duidelijk meer aandacht hebben dan voor neutraal gedrag: vlooien, seks en gapen. Kret: ‘De eerste twee zijn sociaal-emotioneel gedragingen, heel belangrijk voor de onderlinge relaties in de groep. Gapen is ook een interessante eigenschap. Het is bekend dat als de ene bonobo gaapt, een bonobo die dat ziet vaak ook gaat gapen. We weten zelfs dat de kans groter is dat ze ook gaan gapen als ze meer empathie hebben voor de aap die gaapt.’
Sociale band
De geteste bonobovrouwtjes letten niet duidelijk op negatieve afbeeldingen met angstige en machogezichtsuitdrukkingen, constateert Kret. Mensen die de dot-probe-test uitvoeren hebben juist voornamelijk aandacht voor negatief gedrag, en voor chimpansees geldt dat waarschijnlijk ook. Kret: ‘Het lijkt erop dat bonobo’s de meeste aandacht besteden aan gedragingen die de sociale band bevorderen. Bonobo’s zijn daar ontzettend goed in, ze voorkomen conflicten of lossen ze meteen op.’
Positieve beloning
Uniek is volgens Kret dat zij en haar collega’s de bonobo’s tijdens de tests niet afzonderden van de rest van de groep – Apenheul zet sociale dieren niet graag apart. ‘Dat heeft wel veel extra trainingstijd gekost, in totaal zeker drie maanden. Maar met uitsluitend positieve beloning hebben we bereikt dat ze vrijwillig achter die computer gingen zitten om de tests te maken.’
Nieuwe tests
Kret en collega’s zijn inmiddels begonnen aan een tweede ronde tests, waarbij de dieren behalve onbekende dieren ook afbeeldingen van bekende bonobo’s krijgen voorgeschoteld. Kret: ‘De bonobo’s stonden al klaar achter het scherm, ze hadden er veel zin in. We zijn benieuwd hoe de extra factor van bekende bonobo’s uitwerkt in de resultaten.’
Foto boven: Hugh Jansman