Hoe een Leidse hoogleraar uitgroeide tot held na de Slag bij Waterloo
Met zijn kennis van geneeskunde en zijn daadkrachtige optreden redde de Leidse hoogleraar Sebald Justinus Brugmans veel gewonde soldaten na de Slag bij Waterloo. Die vond op18 juni 2015 precies 200 jaar geleden plaats.
Voorkoming gangreen
Sebald Justinus Brugmans (1763-1819) was een veelzijdig man: in Leiden was hij hoogleraar botanie, chemie, geneeskunde en natuurlijke historie. Daarnaast was hij hoofd van de militaire geneeskundige dienst. Brugmans had opgemerkt dat het dodelijke gangreen (koudvuur) bij gewonde militairen in een hospitaal zeer snel om zich heen kon grijpen. In 1814 had hij over deze 'hospitaalversterving' of 'hospitaalbrand' een bekroonde verhandeling geschreven. Hierin stelde hij maatregelen voor op het gebied van de hygiëne om besmetting tegen te gaan: ventilatie, afzondering van de besmette patiënten en desinfectie van zalen en matrassen.
Slag bij Waterloo
Op 18 juni 1815 versloegen de hertog van Wellington en maarschalk Blücher met hun geallieerde legers de Franse troepen van Napoleon bij Waterloo, even ten zuiden van Brussel. De bloedige gevechten duurden bijna tien uur. ’s Avonds was het slagveld bezaaid met de lichamen van veertigduizend dode en gewonde soldaten en tienduizend paarden.
Organisatie gewonde soldaten
Als inspecteur-generaal kreeg Brugmans nog op 18 juni het bevel om af te reizen naar Brussel en daar de verzorging van de gewonde soldaten te organiseren. Hij bereikte Brussel de dag na de slag, samen met vele duizenden gewonden — Pruisen, Engelsen, Nederlanders en Franse krijgsgevangenen — die vanaf het slagveld arriveerden. Zij werden niet alleen in hospitalen, kazernes en kerken ondergebracht, maar ook in particuliere woningen.
Noodhulp voor vriend en vijand
Met zoveel gewonden dicht op elkaar gepakt was de kans op uitbraak van ganggreen en andere epidemieën levensgroot. Brugmans wist echter binnen enkele dagen de noodhulp adequaat te organiseren, voor vriend én vijand. Hij verzamelde en instrueerde de beschikbare artsen, chirurgijns en medische studenten. Zij werden ingedeeld in divisies die dagelijks door de stad trokken om de gewonden te verzorgen. Deze werden bovendien zo snel mogelijk verspreid: de zwaargewonden bleven in Brussel op goed geventileerde plaatsen, de lichtgewonden werden naar steden in de omtrek getransporteerd.
Vorstelijke onderscheidingen
Als dank voor zijn daadkrachtige optreden kreeg Brugmans diverse onderscheidingen: Koning Willem I verleende hem de Orde van de Nederlandse Leeuw, de tsaar van Rusland de Orde van Sint Anna en de koning van Pruisen de Orde van de Rode Adelaar.
Brugmans in collectie UB en Academiegebouw
Voor wie benieuwd is naar het werk van Brugmans: raadpleeg de collectie van de Universiteitsbibliotheek: zijn ‘Verhandeling over hospitaalversterving' (1814) ligt daar ter inzage. In het Academiegebouw hangt het portret van deze bijzonder Leidse hoogleraar, trots afgebeeld met de drie ridderordes op zijn borst.
(André Bouwman)
Zie ook
De volgende items zijn in de Universiteitsbibliotheek aanwezig en kunnen worden ingezien of opgevraagd:
- Sebald Brugmans, Verhandeling ter beantwoording der vrage: Kan de gesteldheid en zamenstelling van den dampkring, welke onmiddelijk tot de Hospitaal-versterving (Gangraena NosocomialisZ) aanleiding geeft, door Natuur- of Scheikundige middelen worden ontdekt? (1814)
- Alan Forrest, Waterloo. Great Battles Series (2015)