Oratie Prof.dr. Joop Schaye
De vorming van sterrenstelsels Datum: maandag 17 september Tijdstip: 16.00 uur Locatie: Academiegebouw Bij oraties wordt het togaprotocol gehanteerd.
Meer informatie:
Mw. M. Wanders
m.wanders@bb.leidenuniv.nl
071-527 3130
Onze zon is een heel gewone ster. Alleen al in ons sterrenstelsel, de Melkweg, zijn er miljarden sterren die niet veel verschillen van onze zon. Ons zonnestelsel bevindt zich in een buitenwijk van ons spiraalvormige sterrenstelsel. Dit is een gewoon sterrenstelsel, waarvan zich er vele miljarden in het waarneembare heelal bevinden. Naast schijfvormige stelsels, zijn er ook elliptische en onregelmatige sterrenstelsels. Verder zijn er vele malen meer kleine dan grote stelsels. De meeste materie in het heelal bevindt zich echter niet in sterrenstelsels, maar ertussen in, in het intergalactisch medium.
Om de vorming en evolutie van sterrenstelsels te begrijpen, moeten we de stromen van gas bestuderen waarvan uiteindelijk sterren worden gevormd.
We denken dat de zwaartekracht de drijvende kracht is achter de vorming van structuur in het heelal. Intergalactisch gas wordt door de zwaartekracht samengetrokken, totdat de gasdruk hoog genoeg is om zich met de zwaartekracht te kunnen meten. Verdere ineenstorting is noodzakelijk voor stervorming en kan alleen plaats vinden als het gas afkoelt door middel van het uitzenden van straling.
De complexiteit van het proces zit hem grotendeels in de terugkoppeling van stervorming naar gasstromen. Jonge sterren blazen grote hoeveelheden zware elementen de ruimte in. Deze chemische verrijking zorgt ervoor dat het gas gemakkelijker kan afkoelen. Hierdoor wordt de groei van sterrenstelsels dus versneld.
Als de sterren echter aan het eind van hun leven komen, sterven ze in enorme explosies die gezamenlijk gas terug het intergalactisch medium in blazen en zodoende de stervorming remmen. Deze zogenaamde galactische winden worden ook aangejaagd door de straling die afkomstig is van het hete gas dat op het punt staat te verdwijnen in de superzware zwarte gaten die zich in de kernen van sterrenstelsels bevinden.
De wisselwerking tussen gasstromen is complex, maar zorgt aan de andere kant voor het ontstaan van evenwicht en dus orde.
In zijn oratie zal Schaye dieper ingaan op de vorming van sterrenstelsels en de evolutie van het intergalactisch medium. Hij zal de computer simulaties en waarnemingen beschrijven waarmee zijn team inzicht tracht te verwerven in de gasstromen rond sterrenstelsels. Daarbij zal hij ook aandacht schenken aan het onderzoeksproces zelf en vanuit zijn eigen ervaring vertellen over het tot stand komen van wetenschappelijke ontdekkingen.
