Duits

Duits in perspectief

Waarom is Duits belangrijk?

Het leren van vreemde talen vergroot de wereld van de leerling. Met Duitsland als buurland komen leerlingen geregeld met het Duits in aanraking – maar hoe zorg je dat ze in het Duits kunnen en willen communiceren en daarnaast taalbewustzijn en interculturele competentie ontwikkelen?

Wat is het schoolvak Duits?

Duits opent deuren naar een van Europa’s grootste economieën en maakt communicatie mogelijk met miljoenen mensen. Met zo’n 125 miljoen sprekers is het de meest gesproken taal binnen de Europese Unie. Bovendien biedt het Duits toegang tot een rijke cultuur en tot wetenschap en geschiedenis.

Toch staan docenten Duits voor grote uitdagingen: In tijden van AI vinden leerlingen het leren van een taal niet meer relevant. Waarom zou je woordjes stampen als je met je telefoon bij de hand alles kunt vertalen? Traditioneel wordt er in de les Duits veel nadruk op het leren van grammatica gelegd en worden de vaardigheden apart van elkaar geoefend.

In deze bijdrage laten we zien dat Duits leren méér is dan dat. We werken uit hoe je met een hele taak en met verschillende perspectieven op taal voor betekenisvolle lesinhoud kunt zorgen, zodat leerlingen toch gemotiveerd raken om in het Duits te communiceren en zodat ze niet alleen de taal, maar ook over taal en cultuur leren.

Verdieping

Veel docenten Duits vinden het belangrijk dat leerlingen in het echte leven in het Duits kunnen communiceren en geven les volgens de principes van het communicatief taalonderwijs. Volgens deze aanpak moeten leerlingen gestimuleerd worden om het Duits in realistische en betekenisvolle situaties te gebruiken. De nadruk ligt op interactie, taakgericht leren en het ontwikkelen van functionele taalvaardigheid in plaats van alleen grammaticale kennis.

Daarnaast komt er steeds meer aandacht voor het aanleren van taalbewustzijn en cultuurbewustzijn: Een taalbewuste leerling heeft kennis over taal als systeem, begrijpt taalverwervingsprocessen en is zich bewust van het effect van het eigen taalgebruik en dat van anderen. Cultuurbewustzijn verwijst naar het vermogen van leerlingen om culturele verschillen en overeenkomsten te herkennen, begrijpen en respecteren. Een cultuurbewuste leerling weet taalgebruik te plaatsen binnen sociale en culturele kaders.

Als je deze punten in je onderwijs wilt verwerken, dan kun je de lesinhoud van een les Duits vanuit verschillende perspectieven benaderen:

1. Communicatief perspectief: Hoe gebruik je taal en hoe beoordeel je dat taalgebruik?
2. Cultureel perspectief:Hoe waardeer en interpreteer je het, vanuit persoonlijke beleving en/of gezien vanuit de (inter)culturele context?
3. Structureel perspectief:Hoe zit het in elkaar?
4. Taalpsychologisch perspectief:Hoe werkt het in het hoofd en hoe verwerf je het?
5. Sociaal perspectief:Hoe varieert en veranderd het?

We illustreren deze perspectieven aan de hand van een veelvoorkomend voorbeeld uit de praktijk: een les(senserie) over feestdagen in Duitsland. Vaak leren de leerlingen over verschillende feestdagen in de Duitstalige landen, waarbij ook iets over gewoonten en tradities wordt verteld. De communicatieve taak, ook wel hele taak genoemd, is bijvoorbeeld het schrijven van een uitnodiging voor een specifiek feest. Als we deze taak benaderen vanuit de vijf perspectieven op taal, zou je aan het volgende kunnen denken:

1. Communicatief perspectief: Leerlingen schrijven een uitnodiging voor een feest, reageren op de uitnodiging van een medeleerling en controleren of de boodschap van de medeleerling overkomt.
2. Cultureel perspectief: Leerlingen vergelijken hoe feestdagen in de verschillende Duitstalige landen worden gevierd en zoeken naar overeenkomsten tussen en verschillen met de feestdagen uit hun eigen cultu(u)r(en).
3. Structureel perspectief: Leerlingen oefenen met typische zinsstructuren in uitnodigingen ('Ich würde mich freuen, wenn…').
4. Taalpsychologisch perspectief: Leerlingen reflecteren hoe ze nieuwe woorden en uitdrukkingen rondom feestdagen het beste kunnen onthouden (bijvoorbeeld via mindmaps of associaties).
5.  Sociaal perspectief: Leerlingen onderzoeken hoe taalgebruik rond feestdagen verschilt tussen verschillende regio’s (bijvoorbeeld Karneval in Keulen ('Alaaf!') versus Düsseldorf ('Helau!').

Deze perspectieven zijn eenvoudig te koppelen aan de voorgestelde domeinen uit het nieuwe examenprogramma voor het voortgezet onderwijs: communicatie, taalbewustzijn en cultuurbewustzijn.

Praktische tips voor lessen Duits

Voor waardevolle lessen Duits met focus op communicatie, taalbewustzijn en cultuurbewustzijn:

• Bekijk de leerstof vanuit de vijf perspectieven op taal.
• Benader de leerstof desgewenst ook vanuit andere perspectieven.
• Gebruik taal en cultuur als inhoud van de les.
• Integreer inhoud en vaardigheden.
• Kies een levensecht format (zoals een redactie, tentoonstelling, campagne of festival) als kader voor je lessenserie.
• Ontwerp een hele taak die binnen dit format realistisch, motiverend en geïntegreerd is, en waarin lesdoelen in de domeinen communicatie, taal- en cultuurbewustzijn samenkomen.
• Start de lessenserie met deze hele taak, zodat leerlingen weten waar ze naartoe werken en waarom de deeltaken ertoe doen.
• Formuleer gerichte deeltaken als opstapjes naar het eindproduct, afgestemd op wat leerlingen nodig hebben om de taak succesvol uit te voeren.
• Bied deeltaken flexibel aan als hulp op maat: zo kun je eenvoudig differentiëren op niveau, tempo of ondersteuning.
• Geef leerlingen ruimte om te kiezen in onderwerp, aanpak en eindproduct, zodat ze eigenaarschap en motivatie ontwikkelen.
• Stimuleer actieve verwerking door leerlingen te laten onderzoeken, presenteren, feedback geven én verwerken.