Literatuur uit de Belle Époque in het perspectief van nu

Belle Époque, het Fin de Siècle en Art Nouveau

Met de term Belle Epoque wordt het einde van de 19de en het begin van de 20ste eeuw aangeduid. Het einde van de negentiende eeuw wordt ook wel Fin de Siècle genoemd en het begin van de twintigste eeuw Art Nouveau of Jugendstil. Wat gebeurde er allemaal in deze relatief korte periode, die je ook zou kunnen benoemen als een woelige kraamkamer van de moderniteit?

Belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen gaan hand in hand met culturele vernieuwingen. Ook de wetenschap ontwikkelt zich razendsnel. Freud publiceert zijn eerste studies en Einstein legt de grondslag voor een nieuwe natuurwetenschap. Het is ook de tijd van de opkomst van de arbeiders- en vrouwenbeweging, voorzichtige acceptatie van homoseksualiteit, secularisatie, en dan is er tenslotte ook nog het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog en de Russische revolutie.

Dit heeft natuurlijk zijn weerslag op de kunst. Muziek en beeldende kunst veranderen drastisch. In de literatuur worden het gemoedelijke proza en gerijmel voor huis en haard definitief in de ban gedaan door de aanstormende jonge garde die zich in 1885 groepeert in en om het tijdschrift De Nieuwe Gids. Schrijven wordt een allesbeheersende passie of in de woorden van Willem Kloos, de ‘aller-individueelste expressie van de aller-individueelste emotie’. De psychologische roman komt op en over sociaal-maatschappelijke thema’s als vrouwen- en homo-emancipatie wordt niet langer gezwegen in de literatuur.

Fragment van een affiche ter promotie van het bibliotheekwezen uit 1903 van Albert Sterner

In deze collegereeks wordt aan de hand van een aantal belangrijke boeken uit deze tijd een brug naar de cultuur van nu geslagen. De werken van Willem Kloos, Jacques Perk, Louis Couperus, Herman Gorter, Marcellus Emants, Frederik van Eeden, Augusta de Wit, Jacob Israël den Haan, Carry van Bruggen, Adriaan Roland Holst en Virginie Loveling hebben nog geenszins aan actualiteit verloren.

1882: Impressionisme & L’art pour l’art Mathilde van Perk en Verzen van Kloos. Met het tijdschrift De Nieuwe Gids worden de domineedichters in Nederland verjaagd door de impressionisten die poëzie zien als ‘aller-individueelste expressie van de aller-individueelste emotie’.
1890: Couperus’ Noodlot Psychologie of naturalisme in een driehoeksrelatie? Is Couperus de eerste Nederlandse schrijver die zich bezighield met genderproblematiek?
1890: De manier waarop Gorter in zijn Verzen vorm gaf aan zijn poëzie wordt ook wel sensitivisme genoemd. Gorter is als grote vernieuwer een wegbereider heel veel moderne dichters.
1894: ‘Maakt zelfkennis altijd tot pessimist?’ Is Een nagelaten bekentenis van Marcellus Emants een naturalistische roman of de eerste kritische zelfanalyse van een antiheld?
1900: Naturalisme & Psychologie. Frederik van Eeden was behalve schrijver ook psychiater, die ooit samen met Freud in Franrijk stage liep bij Charcot. In Van de koele meren des doods brengt hij zijn nieuwe inzichten de psyche in de praktijk.
1903: Augusta de Wit verbeeldt het conflict tussen Oost en West in de kleine verstilde roman Orpheus in de dessa.
1904: De hoofdpersoon in Jacob Israël Den Haans Pijpelijntjes windt geen doekjes om zijn homosexualiteit bij de beschrijving van zijn leven in de Amsterdamse buurt De Pijp.
1910: In De verlatene van Carry van Bruggen wordt het uiteenvallen van een traditioneel Joods gezin geschetst waarin de vader alleen achterblijft.
1911: Onze ‘prins der dichters’ Adriaan Roland Holst debuteert met Verzen. Zijn poëzie staat in het teken van het verlangen naar een onbereikbaar Elysium.
1914-1918: Virginie Loveling geeft een uniek vrouwelijk perspectief op de Grote Oorlog. In Oorlogsnood 1914-1918 Dagboek WO I.

Data, tijden, locatie

10 woensdagen
11, 18, 25 okt
1, 8, 15, 22, 29 nov
6, 13 dec 2023
11.15-13.00 uur
Leiden

Bart Vieveen

De docent dr. Bart Vieveen promoveerde in de film- en literatuurwetenschap en is na zijn afscheid als rector/bestuurder van het Stedelijk Gymnasium werkzaam als auteur, docent, regisseur en dramaturg. Voor HOVO gaf hij eerder colleges over Theatergeschiedenis, Literatuur van het Interbellum en De nieuwe wereld (Futurisme).

Hoor- en werkcollege met veel ruimte voor vragen en discussie.

De voorbereidingstijd is afhankelijk van de leessnelheid. Colleges kunnen ook gevolgd worden zonder de literatuur (volledig) gelezen te hebben.
Voorkennis is niet noodzakelijk, passie voor literatuur is belangrijker.

In de collegereeks worden de volgende werken in hun context besproken. Alle teksten zijn kosteloos digitaal beschikbaar via de weergegeven link. De colleges zijn ook te volgen zonder alle werken (volledig) gelezen te hebben.

Jacques Perk Mathilde https://www.dbnl.org/tekst/perk003gstu03_01/
Willem Kloos Verzen https://www.dbnl.org/tekst/kloo003verz01_01/
Louis Couperus Noodlot https://www.dbnl.org/tekst/coup002nood02_01/
Herman Gorter Verzen https://www.dbnl.org/tekst/gort004verz01_01/
Marcellus Emants Een nagelaten bekentenis https://www.dbnl.org/tekst/eman001nage01_01/
Frederik van Eeden Van de koele meren des doods https://www.dbnl.org/tekst/eede003vank01_01/
Augusta de Wit Orpheus in de dessa https://www.dbnl.org/tekst/wit_001orph01_01/
Jacob Israël den Haan Pijpelijntjes https://www.dbnl.org/tekst/haan008pijp01_01/
Carry van Bruggen De Verlatene https://www.dbnl.org/tekst/brug004verl02_01/
Adriaan Roland Holst Verzen https://www.dbnl.org/tekst/rola001verz06_01/
Virginie Loveling In oorlogsnood https://www.dbnl.org/tekst/love002oorl01_01/

De Powerpoints worden in de vorm van pdf beschikbaar gesteld na afloop van elk college.

Colleges € 365,- (incl. koffie/thee)